Пошук

Гронскі А. Дз. Петыцыя супраць кананізацыі мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Іосіфа (Сямашкі) як узор беларускага антыправаслаўнага інтэрнэт-дыскурсу

26 жніўня 2018

Впервые опубликовано в журнале «Аспект». № 2(6), 2018.

20 лістапада 2015 г. на сайце «Сhange.org» была створана петыцыя пад назвай «Остановить канонизацию разрушителя беларуской[1] церкви и учреждение праздника торжества РПЦ». Стваральнік петыцыі нехта Уладзімір Вараб'ёў адрасаваў яе ў Мінскае епархіяльнае ўпраўленне Беларускай Праваслаўнай Царквы і Беларускі Экзархат (Беларуская Праваслаўная Царква) Маскоўскага Патрыярхату. Петыцыя была закрыта, сабраўшы 215 падпісантаў. Гэтая петыцыя, накіраваная супраць кананізацыі мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Іосіфа (Сямашкі), уяўляе сабой крыніцу для вывучэння постсавецкіх міфалагем, якія існуюць у Беларусі ў дачыненні да гістарычнага працэсу ў цэлым, і гісторыі асобных перыядаў і гістарычных персанажаў у прыватнасці.

У петыцыі гаворыцца, што мітрапаліт Іосіф (Сямашка) «возглавил разрушение вековой религиозной традиции, отмену права на язык вероисповедания и самобытность религиозных песнопений, атрибутики, а также некоторых канонов». Што тычыцца «векавой рэлігійнай традыцыі», то да моманту ліквідацыі уніі яна існавала каля двух з паловай стагоддзяў. А да моманту ўвядзення уніі Праваслаўе на гэтых землях налічвала больш за шэсць стагоддзяў, калі лічыць ад хрышчэння Русі князем Уладзімірам, або каля пяці з паловай стагоддзяў, калі лічыць ад падзелу хрысціянства на Праваслаўе і Каталіцызм. У любым выпадку, увядзенне уніі руйнавала больш працяглую традыцыю, чым яе ліквідацыя. Але аўтар петыцыі наўрад ці гэта ўсведамляў.

Акрамя таго, больш раннія спробы ўвесці ў Вялікім княстве Літоўскім унію ў XV ст. скончыліся нічым, паколькі для праваслаўных Літоўскай Русі унія з'яўлялася «здрадай свайму вызнанню, верай рымскай»[2]. Такім чынам, як раз увядзенне уніі было разбурэннем векавых традыцый і здрадай свайму веравызнанню. Таксама аўтар петыцыі, здаецца, не разумее, што ўвядзенне уніі адмоўна паўплывала на праявы самабытнасці Праваслаўя, якое існавала да таго часу на беларускіх землях некалькі сотняў гадоў. А сцверджанні наконт «адмены права на мову веравызнання» гучаць зусім дзіўна, таму што «ўніяты здзяйснялі богаслужэнне на царкоўнаславянскай мове, даволі часта зусім не разумеючы яго зместу. З адукаванымі класамі ўніяцкія святары размаўлялі на польскай мове, а сваёй пастве, паколькі тая дрэнна разумела польскую, прапаведавалі на мясцовай, г. зн. беларускай гаворцы»[3]. А Праваслаўная Царква таксама служыла і служыць на царкоўнаславянскай. Акрамя таго, сам мітрапаліт Іосіф у 1840 г. разаслаў указ Свяцейшага Сінода, які патрабаваў прапаведаваць не на польскай, а на «простай агульназразумелай мове»[4]. У 1853 г., калі мітрапаліт Іосіф даведаўся, што ў Лідскім павеце некаторыя святары прамаўляюць пропаведзі па-польску, ён загадаў «для спасіцельнага яго [«Праваслаўнага народа Лідскага павета» ‒ А. Г.] навучання трэба ў павучэннях звяртацца да яго ці па-руску, ці на мясцовай рускай гаворцы»[5]. Г. зн. уніяты як раз парушалі традыцыю, прапаведуючы па-польску, а мітрапаліт Іосіф яе аднаўляў. Мабыць, У. Вараб'ёў рэальны стан спраў падмяняе міфалагемай, паводле якой уніяцкая царква нібыта служыла на беларускай мове. У Беларусі беларускамоўныя грэка-каталіцкія літургіі пачаліся толькі ў 1992 г., а ў 1994 г. «Ватыкан пацвердзіў беларускамоўную версію літургічных тэкстаў (з тых часоў у грэка-каталіцкіх парафіях служба вядзецца на беларускай мове)»[6]. Г. зн., традыцыя ў грэка-каталіцызме — гэта царкоўнаславянская мова, выкарыстанне ж беларускай у літургіі пачалося толькі ў канцы XX ст. У святле гэтых фактаў, якое «права на мову веравызнання» адмяніў Іосіф (Сямашка)? Мова царкоўных служб як была царкоўнаславянскай да 1839 г., так царкоўнаславянскай засталася і пасля Полацкага царкоўнага Сабора. Калі ж казаць пра мову ўніяцкага справаводства, тады «дастаткова хоць бы бегла паглядзець апісанне Архіва ўніяцкіх мітрапалітаў, каб пераканацца, да якой ступені паланізацыі дайшла унія ў XVIII ст. Яе справаводства ‒ скрозь на польскай або лацінскай мове. Нават у пач. XIX ст., рассылаючы для ўжывання польскі пераклад Бібліі, мітр. Іасафат Булгак называў яго «перакладам на родную мову». Лацінская наменклатура царкоўных пасад зусім зацірае ўласцівае Усходняй Царкве ўладкаванне. Ужо не прыходзіцца казаць аб скажэнні самога ўсходняга богаслужэння, ад чаго уніятаў не маглі ўтрымаць нават рымскія папы»[7]. Варта звярнуць увагу, што для ўніяцкай іерархіі роднай мовай лічылася польская, але ніяк не беларуская. Чаму б не лічыць мітрапаліта Іосіфа не разбуральнікам векавых рэлігійных традыцый, а чалавекам, які іх адрадзіў? Мабыць таму, што гэта не будзе адпавядаць беларускай нацыяналістычнай канцэпцыі гісторыі, якая абапіраецца не на логіку і факты, а на ідэалагічную мэтазгоднасць і гістарычныя міфы. Далей у тэксце петыцыі. Вараб'ёў пачынае апеляваць да гістарычных фактаў: «З улікам гістарычных фактаў, якія сведчаць пра колькасную перавагу да пачатку 19-га стагоддзя на тэрыторыі Беларусі ўніятаў, параўнальна з каталікамі і праваслаўнымі [...], фармулёўка "далучэнне да Маці-царквы" — ні што іншае, як здзек і падман. Асабліва гэта прыкметна, калі ўспомніць неабвержныя доказы існавання хрысціянства на гэтых землях ужо ў Х стагоддзі ‒ задоўга да масавага і далёка не міралюбівага хрышчэння Русі князем Уладзімірам»[8]. Але, калі ўспомніць, «з улікам гістарычных фактаў», якая колькасная перавага праваслаўных была на беларускіх землях да моманту ўвядзення Брэсцкай царкоўнай уніі, тады стане пытанне аб тым, што унія наогул ніякую традыцыю не перадавала, а наадварот, пазбаўляла працяглай рэлігійнай традыцыі мясцовае праваслаўнае насельніцтва, г. зн. да ўвядзення Брэсцкай царкоўнай уніі Маці-Царквой для мясцовага насельніцтва была Праваслаўная Царква, уніятаў у Літоўскай Русі не было наогул. Таму фармулёўка «далучэнне да Маці-царквы» у такім кантэксце цалкам лагічная. Як піша У. Вараб'ёў, «на момант пераводу ўніятаў у РПЦ уніяцкіх прыходаў было 1199, каталіцкіх — 283 і ўсяго толькі 143 праваслаўных»[9], і, на яго думку, гэты факт супярэчыць сцверджанню аб далучэнні менавіта да Маці-Царквы. Але на момант заключэння уніі ўніяцкіх прыходаў не было наогул. Чаму ж аўтар петыцыі гэта не ўлічвае? Таксама досыць цікавы пасаж У. Вараб'ёва наконт таго, што трэба «ўспомніць неабвержныя доказы існавання хрысціянства на гэтых землях ужо ў Х стагоддзі — задоўга да масавага і далёка не міралюбівага хрышчэння Русі князем Уладзімірам»[10]. У аўтара петыцыі відавочна прысутнічае праблема з храналагічнымі ўяўленнямі. Неабвержныя доказы наяўнасці хрысціянства на беларускіх землях у Х ст. сапраўды прысутнічаюць. Але гэты X ст., аказваецца, быў «задоўга да [...] хрышчэння Русі». І ў якім жа стагоддзі, на думку У. Вараб'ёва павінен быў жыць князь Уладзімір, каб Х ст. было задоўга да яго? Мабыць, для аўтара петыцыі стане адкрыццём, што будучы хрысціцель Русі нарадзіўся каля 960 г., г. зн. у Х ст., хрышчэнне Русі адбылося ў 988 г., г. зн. таксама ў Х ст. Атрымліваецца, што гэтае Х ст., на думку У. Вараб'ёва, было задоўга да нейкага іншага Х ст.? Ці У. Вараб'ёвым выкарыстоўваецца асаблівы «нацыянальны» каляндар, у якім лік стагоддзяў не супадае з агульнапрынятым лікам? Аўтар петыцыі абвінавачвае мітрапаліта Іосіфа ў тым, што той «ініцыяваў інквізітарскае спальванне ўніяцкай царкоўнай літаратуры, старадаўніх беларускіх праваслаўных і ўніяцкіх ікон (у тым ліку і старажытнага, ХІ ст., Тураўскага Евангелля)»[11]. Па загадзе мітрапаліта на самай справе былі спалены ўніяцкія богаслужэбныя кнігі і некаторыя іконы. Але не «старадаўнія беларускія праваслаўныя», а ўніяцкія, якія не адпавядалі праваслаўнай традыцыі. Богаслужэбныя кнігі з'яўляюцца інструментам богаслужэнняў, натуральна, што выкарыстоўваць у праваслаўным богаслужэнні ўніяцкія кнігі не ўяўлялася магчымым, паколькі ў іх з праваслаўнага пункту гледжання існавалі памылкі. Калі падобнага роду кнігі прыходзілі ў непрыдатнасць па прычыне спарахнеласці або па прычыне ўтрымання ў іх памылак, яны не выкідваліся, што было б з пункту гледжання Царквы блюзнерствам і апаганеннем. У Царкве існавала практыка «аддання стыхіям», г. зн. спальвання. Трэба адзначыць, што, калі ў праваслаўнай богаслужэбнай кнізе назапашваліся памылкі або яна станавілася прахлай, яе чакала такая ж доля. Так што казаць аб нейкім асаблівым негатыўным стаўленні да ўніяцкай богаслужэбнай літаратуры няма падстаў. Акрамя таго, трэба ўлічваць, што пэўная колькасць гэтых кніг спалена не была, яна была змешчана ў бібліятэкі або архівы для таго, каб у даследчыкаў быў доступ да іх вывучэння. Таму захаванне асобнікаў для далейшага вывучэння трэба паставіць у заслугу мітрапаліту Іосіфу[12]. Тое, што не супярэчыла праваслаўным нормам, выкарыстоўвалася далей. Напрыклад, ікона, напісаная ў заходнім стылі, але якая прадстаўляе сюжэт, што трактуецца аднолькава ў абедзвюх канфесіях, заставалася ў храме, а напісаны ў праваслаўным стылі абраз з выявай, напрыклад, уніяцкага арцыбіскупа Іасафата Кунцэвіча выкарыстоўвацца не мог. Былых уніяцкіх абразоў, распяццяў, плашчаніц і іншых прадметаў культу заставалася ў праваслаўных храмах вельмі шмат. Яшчэ больш гэтых прадметаў асела ў музеях і прыватных калекцыях. Калі ж ікона першапачаткова была не ўніяцкай, а рыма-каталіцкай, лацінскай, то такія іконы вярталіся рыма-каталіцкаму духоўнаму начальству. (Лацінскія іконы траплялі ў уніяцкія храмы са скасаваных каталіцкіх манастыроў пасля паўстання 1830 – 1831 гг.)[13]. Таксама неабходна памятаць, што спальваннем праваслаўных кніг у XVI – XVII стст. шырока займаліся езуіты, але яны, у адрозненне ад мітрапаліта Іосіфа, не пакідалі асобнікі ў бібліятэках, каб нашчадкі мелі магчымасць вывучыць іх. Далей У. Вараб'ёў зноў фальсіфікуе дадзеныя. Так, ён, мабыць, вельмі б здзівіўся, даведаўшыся, што Тураўскае Евангелле ў цяперашні момант захоўваецца ў Бібліятэцы Акадэміі навук Літвы. Знойдзена яно было ў 1865 г. у Тураве (адкуль і пайшла яго назва), прычым знойдзены не поўны тэкст, а толькі 10 аркушоў. Гісторыю знаходжання і публікацыю тэксту зрабілі ў Вільні ў 1869 г.[14] Так што ніякага Тураўскага Евангелля мітрапаліт Іосіф (Сямашка) не спальваў. Гэта сцверджанне — усяго толькі фальсіфікацыя аўтара петыцыі. У. Вараб'ёў турбуецца, «што побач з падзвіжніцай Ефрасінняй[15] Полацкай у іканастасе цяпер можа з'явіцца новы святы» ‒ мітрапаліт Іосіф [16]. Наўрад ці аўтар петыцыі падазрае, што менавіта ўніяты паспрыялі таму, што памяць аб Еўфрасінні Полацкай была знішчана на тэрыторыі Рэчы Паспалітай, у тым ліку і на беларускіх землях. Быў згублены «тэкст старой службы ў гонар прападобнай Еўфрасінні, паколькі яна аказваецца не патрэбна ні каталікам, ні ўніятам», таксама знікаюць амаль усе яе іконы. Акрамя таго, каб «выкрасліць з народнай памяці прападобную Еўфрасінню, складваецца ў канцы XVI ст. легенда пра нейкую Параскеву-Пракседу, якая быццам бы свой зямны шлях скончыла не ў Іерусаліме, а ў Рыме»[17]. Г. зн. традыцыя шанавання прападобнай Еўфрасінні Полацкай была перапынена як раз уніятамі, а вяртанне з уніі ў Праваслаўе дазволіла вярнуць і гэтую традыцыю. Невуцтва аўтара петыцыі дазваляе яму сцвярджаць, што Іосіф (Сямашка) зачыняў беларускія школы[18]. Адкуль У. Вараб'ёў узяў, што ў першай палове XIX ст. такія школы былі? Гэта стандартнае абвінавачванне ўсіх дзеячаў XIX ст., якое часта гучыць у рыторыцы беларускіх нацыяналістаў. Аб адсутнасці ў той час беларускіх школ яны не падазраюць, хутчэй за ўсё таму, што папросту не ведаюць рэалій ХІХ ст. Таксама мітрапаліту Іосіфу У. Вараб'ёў ставіць у віну тое, што ўніяцкія святары-праціўнікі ўз'яднання (у рыторыцы. У. Вараб'ёва — «якія выказалі пратэст супраць імперскага захопу») былі змешчаны ў манастырскія вязніцы. Сапраўды, праціўнікі Полацкага Сабора былі пазбаўлены прыходаў, а некаторыя сасланы, але іх колькасць нязначная. Праз год пасля ліквідацыі уніі з 190 чалавек клірыкаў, якія першапачаткова займалі «няпэўную пазіцыю» ў дачыненні да пераходу ў Праваслаўе, засталося 44, і іх колькасць у далейшым скарачалася[19]. Бывалі і арыгінальныя выпадкі. Напрыклад, пяць іераманахаў выйшлі з духоўнага саслоўя і вярнуліся да свецкага жыцця, але адбылося гэта не па прычыне пратэсту ў дачыненні да ліквідацыі уніі, а па прычыне таго, што яны ўзважана ацанілі свае магчымасці — манаская дысцыпліна ў праваслаўных была больш строгай, і іераманахі папросту баяліся, што не вытрымаюць яе. Трэба падкрэсліць, што яны спачатку з уніяцкіх манахаў сталі праваслаўнымі, а толькі затым захацелі пакінуць духоўнае званне, г. зн. гэты пераход да свецкага жыцця не быў рэакцыяй на адмену уніі[20]. Мітрапаліта Іосіфа ўсё ж нельга параўнаць з віцебскім уніяцкім арцыбіскупам пачатку XVII ст. Іасафатам Кунцэвічам, які для замацавання уніі не толькі пераследаваў праваслаўнае насельніцтва, але і займаўся тым, што загадваў даставаць з магіл пахаваных не па ўніяцкаму абраду[21]. Нават літоўскі канцлер Л. Сапега, будучы каталіком, пісаў Іасафату Кунцэвічу, што «унія нарабіла нам толькі клопату» і «так нам абрыдла, што жадалі б лепш застацца без яе»[22]. Праблемы з храналогіяй, з разуменнем гістарычных працэсаў, проста з веданнем гісторыі ў У. Вараб'ёва прысутнічаюць паўсюдна. Так, ён сцвярджае, што дзякуючы мітрапаліту Іосіфу (Сямашку) «у 1898 годзе быў спалены Смаленскі царкоўна-археалагічны музей з беларускімі старадрукаванымі выданнямі, рукапісамі і дакументамі»[23]. Аўтара петыцыі, мабыць, аніяк не бянтэжыць, што музей згарэў у 1898 г., а мітрапаліт Іосіф памёр у 1868 г., г. зн. паміж яго смерцю і пажарам у смаленскім музеі прайшло роўна 30 гадоў. Акурат прыдумляць новыя нацыяналістычныя легенды пра прывід мітрапаліта, які праз 30 гадоў пасля смерці ніяк не супакоіцца і падпальвае музеі. Дарэчы, таварыш [г. зн. намеснік – А. Г.] старшыні Смаленскай вучонай архіўнай камісіі І. І. Арлоўскі ў 1908 г. прачытаў даклад «Аб Смаленскім Царкоўна-археалагічным музеі і Камітэце», дзе ўказаў, што «са спыненнем дзейнасці Смаленскага Царкоўна-археалагічнага Камітэта, з прычыны неспрыяльнага збегу абставін, Смаленскі царкоўна-археалагічны музей пацярпеў ад нядбайнага захоўвання і, нарэшце, згарэў у некаторай сваёй частцы»[24]. Пад «неспрыяльным збегам абставін» разумеўся не падпал музея ўжо трыццаць гадоў як памёршым мітрапалітам Літоўскім і Віленскім Іосіфам, а прызначэнне на смаленскую кафедру ў 1898 г. новага ўладыкі – епіскапа Пятра (Другава) (часам згадваецца як Дугаў), «пры якім для музея "надышлі чорныя дні ганенняў і забыцця". Уладыка ўважаў яго існаванне цяжкім і непатрэбным. У лістападзе 1904 года смаленскі Праасвяшчэнны хадайнічаў перад Св. Сінодам аб закрыцці сховішча старажытнасцяў», але Сінод адхіліў хадайніцтва і вырашыў, што «закрыццё сховішча старажытнасцяў непажаданае»[25]. Так што, падобна на тое, што частка музея згарэла не па чыім-небудзь злым намеры, а па прычыне звычайнай халатнасці, якую праявілі да экспанатаў людзі, якія не цікавіліся культурнай спадчынай. У. Вараб'ёў упэўнены, што кананізацыя мітрапаліта Іосіфа немагчымая, таму што яго дзеі нагадвалі «сярэднявечнае цемрашальства»[26]. Але ж спосабы ўвядзення уніі з выкапываннем нябожчыкаў, пахаваных па праваслаўнаму абраду, больш паходзяць на сярэднявечнае цемрашальства. Тым не менш, аўтар петыцыі не патрабуе выключыць з ліку каталіцкіх святых таго ж Іасафата Кунцэвіча. Далей У. Вараб'ёў працягвае: «Выказваем грамадскае абурэнне такімі паводзінамі РПЦ у незалежнай Рэспубліцы Беларусь з прычыны гістарычнай недакладнасці фактаў і парушэння хрысціянскіх духоўных законаў мітрапалітам Іосіфам Сямашкам — знішчальнікам беларускай мітраполіі і разбуральнікам асноў беларускіх мовы і культуры»[27]. Пра якую беларускую мітраполію гаворка? З 1922 г. існавала Беларуская мітраполія, але яна, па-першае, была праваслаўнай, а, па-другое, мітрапаліт Іосіф (Сямашка) не мог яе знішчыць, паколькі памёр у 1868 г. Але ў 1839 г. у сувязі з уз'яднаннем уніятаў была ліквідавана, у тым ліку і Беларуская ўніяцкая архіепархія. Мабыць, У. Вараб'ёў блытае гэтую архіепархію і мітраполію. Ну і «выказваць грамадскае абурэнне» «з прычыны гістарычнай недакладнасці фактаў» з боку У. Вараб'ёва наогул абсалютна нелагічна. Бо менавіта яго петыцыя з'яўляецца засяроджаннем фальсіфікацый і гістарычных міфаў. Для пачатку трэба ачысціць ад «гістарычнай недакладнасці фактаў» саму петыцыю, пасля чаго стане ясна, што падаваць яе няма сэнсу, паколькі будзе адсутнічаць прадмет абурэння. Заканчваецца тэкст У. Вараб'ёва пафаснымі словамі: «Петыцыя складзена на рускай мове па прычыне, якая караніцца ў дзейнасці нашага антыгероя — Іосіфа Сямашкі, які так заўзята ўкараняў беларусам рускую замест нацыянальнай, што на сённяшні момант ёсць асцярога, ці здольны хто-небудзь са святароў РПЦ у Беларусі зразумець, аб чым ідзе гаворка ў гэтым пасланні, будзь яно напісана на тытульнай мове краіны, дзе яны жывуць і служаць Богу і людзям»[28]. Па-першае, як было паказана вышэй, мітрапаліт Іосіф патрабаваў прапаведаваць або на рускай мове, або «на мясцовай рускай гаворцы», што значыць, на беларускай, а не на польскай. Г. зн., У. Вараб'ёва абурае, што мітрапаліт «заўзята ўкараняў» рускую або беларускую («мясцовую рускую гаворку» ў тэрміналогіі таго часу) замест «нацыянальнай», па логіцы рэчаў польскай, паколькі мітрапаліт выступаў менавіта супраць польскамоўных пропаведзяў. Логіка ў гэтым звароце У. Вараб'ёва адсутнічае цалкам, паколькі ён абсалютна не знаёмы з рэаліямі XIX ст. Ну і ў якасці прыкладу таго, што У. Вараб'ёў слаба разбіраецца не толькі ў XIX ст., але і ў сучаснасці варта згадаць аб яго падазрэннях у здольнасці праваслаўных свяшчэннікаў зразумець пасланне «будзь яно напісана на тытульнай мове краіны, дзе яны жывуць і служаць Богу і людзям». Аўтар петыцыі, мабыць, не ў курсе, што літургічнымі мовамі Беларускай Праваслаўнай Царквы Маскоўскага патрыярхату з'яўляюцца царкоўнаславянская і... беларуская. Менавіта на беларускую, а не на рускую перакладзены малітвы. А мова пропаведзяў выбіраецца святаром, зыходзячы не з ідэалагічных меркаванняў беларускіх нацыяналістаў, а з імкнення да таго, каб вернікі максімальна зразумелі пропаведзь. Паказальныя таксама каментарыі да петыцыі[29]. Іх няшмат, але яны ў асноўным з'яўляюцца паказчыкам таго, які на самай справе матыў для напісання петыцыі супраць кананізацыі мітрапаліта Іосіфа (Сямашкі). Так, фразы кшталту «Я супраць расійскага шавінізма!» (Владимир Шипилло), «против имперских замашек» (Фёдор Камушкин), «Я падпісваюся супраць гістарычнай і маральнай несправядлівасьці, учыненай РПЦ на нашых землях у 19-м ст. і доўжанай цяпер, ужо ў 21-м стагодзьдзі. Торжество праваслаўя ў Беларусі, кананізацыя і ўшанаваньне памяці Іосіфа Сямашкі - нядобры знак прыніжэньня й ганьбаваньня беларускага народу празь вякі» (Antanina Chatenka) кажуць аб тым, што акрамя нацыяналістычнай ідэалогіі іншых матываў у падпісантаў няма. Існуючае ў вузкіх колах нацыяналістаў перакананне, што Праваслаўе і «маскоўская вера» гэта наогул розныя з'явы, таксама выявілася ў каментарыях у выглядзе фразы: «На Беларусі хоча панаваць "маскоўская вера" пад выглядам праваслаўя. Гэта недапушчальна, бо перш за ўсё трэба шанаваць свае традыцыі.» (Юрась Лабашоў). Ды і пра якія «свае традыцыі» ідзе гаворка? Калі казаць пра хрысціянскую традыцыю, то яна з'явілася ў Х ст. і не была ўніяцкай, а унія толькі паспрабавала парушыць гэтую традыцыю. Таксама ў каментарыях прасочваецца ідэалагічнае жаданне стварыць сваю нацыянальную царкву: «У народа и страны должна быть своя церковь» (Валерый Зінкевіч), «Я падпісаў петыцыю, таму што хачу БЕЛАРУСКУЮ ПРАВАСЛАЎНУЮ ЦАРКВУ (АЎТАКЕФАЛЬНУЮ[30] ці хаця б пад Кіеўскай мітраполіяй)!» (Зьміцер Гарбачоў). Цікава было б спытаць у аўтара апошняга каментарыя, што ён разумее пад Кіеўскай мітраполіяй. Непрызнаны нікім Кіеўскі патрыярхат? Тады каментатар занізіў статус непрызнанай царкоўнай арганізацыі. Ці ён мае на ўвазе Кіеўскую епархію Украінскай Праваслаўнай Царквы (Маскоўскага патрыярхату), якая пазначана на адным сайце як Кіеўская епархія[31], а на другім як Кіеўская мітраполія Украінскай Праваслаўнай Царквы [32]? Але падпарадкаванне Беларускага Экзархату Кіеўскай мітраполіі, г. зн. епархіі, якая узначальваецца мітрапалітам, відавочна заніжае статус Беларускай Праваслаўнай Царквы. Хоць, аўтар каментарыя наўрад ці ў гэтым разбіраецца. Не цураюцца каментатары і шаблонных, звычайна не падмацаваных фактамі выказванняў: «Іосіф Сямашка прынёс шмат шкоды беларускаму народу» (Uladzimir Slabin). Яшчэ адзін каментарый можна праінтэрпрытаваць дваяк. Ён гучыць так: «Не! — цемрашальству» (Юрый Грынявецкі). Незразумела, што меў на ўвазе яго аўтар, або тое, што цемрашальствам займаўся мітрапаліт Іосіф, таму петыцыя як раз і ёсць заклік да адмовы ад кананізацыі цемрашала, ці ж Ю. Грынявецкі такой фразай даў ацэнку самому зместу петыцыі. Хоць, хутчэй за ўсё, апынецца правільнай першая здагадка. Яшчэ адзін каментатар, салідарны з петыцыяй, піша: «Цалкам згодны. Гэты намер Маскоўскага патрырхату для Ліцьвінаў-Беларусаў ёсьць зьняважлівым харкам. Да таго-ж, дадзеная ў гэтае пэтыцыі аргумэнтацыя аргумэнтацыя неаспрэчная» (Adam Špakoŭski). У дадзеным каментарыі ёсць формула, якая паказвае няздольнасць каментатара адрозніваць гістарычныя міфы і рэаліі: «прыведзеная ў гэтай петыцыі аргументацыя неаспрэчная». Гэтая якая аргументацыя бясспрэчная? Тое, што на думку стваральніка петыцыі Х ст. наступіла задоўга да рэальнага Х ст., ці тое, што мітрапаліт Іосіф спаліў Тураўскае Евангелле, якое чамусьці да гэтага часу не згарэла, або тое, што той жа мітрапаліт Іосіф праз 30 гадоў пасля сваёй смерці прымудрыўся спаліць Смаленскі царкоўна-археалагічны музей? У прыведзенай «бясспрэчнай аргументацыі» аўтара петыцыі адсутнічаюць як логіка, так і веданне гісторыі. А падтрымліваць «бясспрэчную аргументацыю» такога ўзроўню, па меншай меры, дзіўна. І яшчэ адзін каментарый, які таксама паказвае адсутнасць разумення таго, што на самой справе адбывалася на беларускіх землях у мінулым: «Роспач — гэта калі усведамляеш, што у 21ст. PR царквы для РПЦ важней за хрысцiянскiя прынцыпы» (Ганна Грыневіч). Перафразуючы гэты апошні каментар, можна сказаць, што «роспач – гэта калі ўсведамляеш, што ў 21 ст.» застаюцца людзі, якія не могуць ацаніць петыцыю на адпаведнасць гістарычным фактам і наяўнасць у ёй звычайнай логікі. Застаецца цешыцца толькі таму, што падпісалі петыцыю ўсяго 215 чалавек. Астатнія, можна спадзявацца, звярнулі ўвагу на антыгістарычны змест пабудаванай на фальсіфікацыях петыцыі. У цэлым, аналіз зместу петыцыі «Остановить канонизацию разрушителя беларуской церкви и учреждение праздника торжества РПЦ» ілюструе, што супраціўленне кананізацыі мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Іосіфа (Сямашкі) адбываецца па абсалютна ідэалагічных матывах з грубымі парушэннямі логікі і выкарыстаннем гістарычных фальсіфікацый.

 

[1] Граматычная памылка ў арыгінале цытаты. Для беларускага нацыяналізму цяпер такія памылкі прынцыповыя, паколькі ідэалагічна абгрунтаваны.

[2] Хотеев А., иерей. Попытки ввести церковную унию на землях ВКЛ в XV в. // Научно-просветительский портал «Западная Русь». URL: https://zapadrus.su/zaprus/tradbl/550-2012-12-13-11-37-15.html (дата звароту: 12.01.2018).

[3] Хотеев А., иерей. На каком языке говорит Церковь? // Научно-просветительский портал «Западная Русь». URL: https://zapadrus.su/zaprus/tradbl/447-2011-09-15-09-03-07.html (дата звароту: 12.01.2018).

[4] Цыт. паводле: Гардун С. пратаіерэй. Праваслаўе як падмурак беларускай нацыі // Беларуская думка. 2016. № 01. ‒ С. 28

[5] Митрополит Иосиф (Семашко). Записки Иосифа, митрополита Литовского, изданные Императорскою Академиею наук по завещанию автора. В 3 т. Т. 3. ‒ СПб.: Типография Императорской Академии наук, 1883. ‒ С. 1106.

[6] Краткая история Белорусской Греко-католической церкви // Иерархия литургических Церквей. URL: http:// www.hierarchy.religare.ru/h-uniate-64kratrus.html (дата звароту: 12.01.2018).

[7] Хотеев А., иерей. Не нужно шельмовать православных или ответ униатскому священнику // Научнопросветительский портал «Западная Русь». URL: https://zapadrus.su/zaprus/tradbl/25-2010-06-22-13-25-57.html (дата звароту: 12.01.2018).

[8] Вараб’ёў У. Указ. твор

[9] Тамсама.

[10] Тамсама.

[11] Тамсама.

[12] Романчук А., протоиерей. Митрополит Иосиф (Семашко): очерк жизни и церковно-общественной деятельности. ‒ М. – Минск: Издание Общества любителей церковной истории, 2015. ‒ С. 394 – 395.

[13] Тамсама. С. 394.

[14] Туровское евангелие одиннадцатого века. Редакция текста и объяснения П.А. Гильтебрандта. ‒ Вильна: Печатня А.Г. Сыркина, 1869. – Х + 20 с

[15] Традыцыйна імя святой пішацца з літарай «ў» ‒ Еўфрасіння, але ў В. Вараб'ёва ужыта форма Ефрасіння.

[16] Вараб’ёў У. Указ. твор.

[17] Гардун С. пратаіерэй. Указ. соч. С. 26.

[18] Вараб’ёў У. Указ. твор.

[19] Романчук А., протоиерей. Указ. соч. С. 387 – 388.

[20] Тамсама. С. 388.

[21] Киприанович Г.Я. Исторический очерк православия, католичества и унии в Белоруссии и Литве с древнейшего до настоящего времени. Изд. 2‑е, доп. ‒ Вильна: Типография И. Блюмовича, 1899. ‒ С. 86.

[22] Тамсама.

[23] Вараб’ёў У. Указ. соч.

[24] Отчет о деятельности Смоленской ученой архивной комиссии за первый год ее существования: (3 апреля 1908 года ‒ 3 апреля 1909 года). ‒ Смоленск: Типография П.А.Силина, 1910. ‒ С. 43

[25] Сохранение памятников церковной старины в России XVIII – начала ХХ вв. Сборник документов. ‒ М.: Б.и., 1997. ‒ С. 361 – 362.

[26] Вараб’ёў У. Указ. твор.

[27] Вараб’ёў У. Указ. твор.

[28] Вараб’ёў У. Указ. твор.

[29] Почему это важно [комментарии к петиции «Остановить канонизацию разрушителя беларуской церкви и учреждение праздника торжества РПЦ»] // Глобальная платформа для ваших кампаний Сhange.org. URL: https:// www.change.org/p/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0% B9‑%D1%8D%D0%BA%D0%B7%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B0%D1%82‑%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1% 80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F‑%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D1%81%D0% BB%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B0%D1%8F‑%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8C‑%D0% BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE‑%D0%BF%D0%B0%D1% 82%D1%80%D0%B8%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B0%D1%82%D0%B0‑%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0% BA%D0%B0%D1%8F‑%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%8F‑%D0% BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D1%8C‑%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0% BE%D0%BD%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8E‑%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%80%D1%83%D1% 88%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8F‑%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0% BA%D0%BE%D0%B9‑%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8‑%D0%B8‑%D1%83%D1%87%D1%80%D0% B5%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5‑%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0% B8%D0%BA%D0%B0‑%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0‑%D1%80%D0% BF%D1%86/c?source_location=petition_show (дата звароту: 12.01.2018). [У цяперашні час спасылка не дзейнічае, аднак цалкам каментарыі можна ўбачыць, клікнуўшы на кнопку «Посмотреть всё» пад тэкстам петыцыі на сайце Сhange.org].

[30] Вялікімі літарамі выдзелена ў арыгінале.

[31] Епархии // Украинская Православная Церковь Официальная сеть сайтов Украинской Православной Церкви. URL: http://church.ua/ru/eparxii/ (дата обращения: 12.01.2018).

[32] Офіційний сайт Київської Митрополії Української Православної Церкви URL: http://mitropolia.kiev.ua/ (дата звароту: 12.01.2018).