Пошук

Гродзенскія свяшчэннікі падзяліліся ўспамінамі аб мітрапаліце Філарэце

16 студзеня 2021

У дзень пахавання мітрапаліта Філарэта на сайце Гродзенскай епархіі былі апублікаваны ўспаміны пра яго трох гродзенскіх святароў. Няхай іх словы будуць знакам падзякі дарагому ўладыку ад усіх беларускіх святароў, якіх ён заўсёды падтрымліваў і любіў.

 * * *

«Тое, што ад яго ішло, мяне працінала і натхняла». Протаіерэй Міхаіл Велісейчык

Упершыню я ўбачыўся з Уладыкай у красавіку 1991 года. У той час я быў прыхажанінам шчучынскай Міхайлаўскай царквы, працаваў завучам у сярэдняй школе.  І калі айцец Пётр, настаяцель, прапанаваў мне стаць святаром, я згадзіўся. Для гэтага патрэбна было сустрэцца з Уладыкай Мітрапалітам. Ён тады якраз праводзіў сход з бацюшкамі тагачаснага вялікага Гродзенскага благачыння.

Вядома, я хваляваўся. Але Уладыка Філарэт падышоў да нашай размовы па-бацькоўску. Ужо пазней я прааналізаваў: які ў чалавека вялікі жыццёвы вопыт, як ён думае не толькі пра Царкву, але і пра тое, што адбываецца ў грамадстве! Калі я назваў мэту свайго звяроту, Уладыка спытаў мяне, кім я працую і ці будзе магчымасць замяніць мяне на работе. Хто з людзей аб гэтым думае? Усе стараюцца рашыць свае пытанні. Тым больш, што ў 1991 годзе святароў на зноў адчыненых прыходах не хапала.

Я сказаў, што праблем не будзе: школа вялікая, кадраў хапае. Тады Уладыка сказаў: «Вось заканчвай вучэбны год, даводзь да канца ўсе свае справы і тады прыязджай».

Наступная наша сустрэча адбылася ў Экзархаце ў ліпені таго ж года. Уладыка зноў мяне выслухаў і адказаў як практык: «Многія прымаюць сан святара дзеля паляпшэння матэрыяльнага становішча. Дык ведайце, што на свецкай рабоце можна шмат больш мець, чым вы будеце мець у Царкве». Я адказаў яму, што гэта мяне не хвалюе. Тады Уладыка спытаў мяне, дзе я хачу служыць. Мы жылі ля Шчучына, у вёсцы Новы двор. Побач з ею было дзве царквы без святароў, і я назваў іх.

Айцец Петр узяў мяне спачатку настаўнікам нядзельнай школы. А ў лютым 1992 года мяне рукапалажылі ў сан дыякана, а затым і ў свяшчэнніка. Я добра памятаю сваю хіратонію. Як тры разы абыйшоў вакол прастола, як стаў на калені перад Уладыкай. Ён усклаў на мяне рукі, а я устаць пасля гэтага не магу!  Мяне падымалі… Я гэта ніколі не забуду. Лішніх слоў не было. Але тое, што ад яго ішло, мяне працінала і натхняла.

Уладыка памятаў пра прыходы, якія я яму ўзгадаў. Але пайшоў насустрач людзям, якія слалі яму лісты з просьбамі прыслаць бацюшку на іх прыходы. Ён умеў выслухаць і святара, і простага чалавека і адгукнуцца на іх праблемы, на іх справы. Людзі заўсёды знаходзілі ў яго падтрымку. І мяне накіравалі да людзей, якія звярнуліся да Уладыкі – я абслужваў тры царквы.

Потым я вучыўся на завочным аддзяленні семінарыі і частей стаў сустракацца з Уладыкай. Памятаю, як ён вучыў нас адносіцца да Божай справы, да людзей.  Ён  вучыў нас быць слугамі Божымі, как бы не паказвалі сваіх прынцыпаў, а ведалі, што мы творым справу Госпада. Царквой кіруе Бог, і будзе так, як Ён палічыць патрэбным. Слоў было нямнога, і я памятаю іх, як памятаю і яго дабрыню. Нездарма яго манаскае імя Філарэт пераводзіцца як аматар дабрадзейнасці.

Памятаю, што Уладыка гаварыў і аб нашым знешнім выглядзе. Казаў, што ў некаторых валасы і бароды доўгія, але неахайныя, а трэба быць акуратнымі. Не ўся вера ў барадзе і хвасце.  Гаварыў часам цвёрда, каб даходзіла.

Уладыку мітрапаліту часта даводзілася выступаць перад людзьмі высокага рангу, на свецкіх мерапрыемствах. Адзін вядомы чалавек сказаў: «Тое, аб чым гаворыць мітрапаліт, супадае і з маімі поглядамі на тое, што адбываецца ў краіне». Яго паважалі і за мяжой.

Помню, былі мы з паломнікамі ў Толгскім манастыры ў Яраслаўлі. У нас запыталі, адкуль мы. Мы паведамілі, што з Беларусі і ў адказ пачулі: «Які ў вас мітрапаліт! Які ён малітвеннік!» І там яго ведалі і хвалілі.

Можа, дзякуючы дыпламатыі мітрапаліта Філарэта ў нашай краіне няма канфліктаў на межканфесіянальнай глебе. Памятаю, як у кастрычніку 1991 года Уладыка служыў у Шчучыне. І ў гэты дзень да католікаў прыехаў біскуп Аляксандр Кашкевіч. У праваслаўных мітрапаліт служыць, а у католікаў - іх біскуп. А потым яны сустрэліся. Гэта было святам для Шчучына.

Уладыка рукапалагаў і мяне, і майго старэйшага сына. Памяць аб ім застанецца  і ў нас, і ва ўсіх беларусаў на доўгія гады. Як сказаў адзін чалавек: «Аб ім будуць пісаць кнігі», бо гэты чалавек пакінуў вялікі след у нашай краіне. Уладыка Філарэт быў прадстаяцелем Царквы жывой, ваяўнічай, а цяпер ён будзе малітвеннікам і хадатаем за нас, беларусаў, каб у нас была згода, каб мы сапраўды былі дзецьмі Божымі.

«Многія называлі яго проста "Бацька"». Протаіерэй Аляксандр Жалезны

Напэўна, у першы раз я ўбачыў Уладыку на ўступным экзамене ў семінарыі. Ён сядзеў у камісіі, калі мы здавалі чытанне на царкоўнаславянскай. Уладыка стараўся прысутнічаць на ўсіх важных падзеях у жыцці семінарыі - на іспытах, педсаветах. Сам падбіраў кадры і духоўную школу апекаваў як бацька. Многія нават называлі яго не Уладыка Філарэт, а проста «айцец», «авва».

Я сутыкаўся з ім, як і многія святары, калі быў вучнем. Уладыка вёў у мяне Свяшчэннае Пісанне і Новы Запавет. Студэнты любілі яго, таму што расказваў ён надзвычай цікава. Слухаеш яго і як быццам ідзеш з ім па старонках кніг. Дзівіла і яго глыбіня думкі, і красамоўства, і асаблівае вымаўленне. У ім было відаць дваранскае паходжанне. Ён заўсёды паважаў чалавека, заўсёды быў уважлівы да любога. Нават калі Уладыку Мітрапаліту нешта не падабалася, ён стараўся адказаць ветліва і дыпламатычна.

Да прыкладу, калі яго запрашалі на прыёмы, дзе былі і свецкія людзі, часам хто-небудзь пачынаў распавядаць анекдот, канцоўка якога абяцала быць непрыстойнай. Ужо бацюшкі пераглядаюцца, пераводзяць погляд з апавядальніка на Філарэта, ведаючы, чым гэта скончыцца, а ўладыка ў патрэбны час спыніць апавядальніка і скажа: «Ну, мы зразумелі, што анатомію вы ведаеце добра». Гэта значыць, і карэктна спыніць чалавека, не пакрыўдзіўшы, і не дасць, каб непрыстойнае было вымаўлена.

Пасля заканчэння семінарыі і акадэміі ў мяне была замежная камандзіроўка ў Грэцыю, у Афінскі універсітэт. І ва ўсе гэтыя падрыхтоўчыя перыяды Уладыка мяне апякаў і накіроўваў. Ён клапаціўся за нас, пісаў хадайніцкія лісты. Перад ад'ездам даў наказ: «Галоўнае - не губляйце галаву і кашалёк».

Уладыку Філарэта вельмі паважалі і любілі не толькі ў РПЦ, але і ў замежжы. Многія ведалі яго па Аддзеле знешніх царкоўных сувязяў, які ён узначальваў у свой час. Уладыка распавядаў, што, будучы ў Амерыцы, ён хацеў наведаць адзін магазін тканін, каб выбраць тканіну для аблачэння. А гаспадар гэтай крамы, яўрэй, даведаўся, што за госць да яго прыйдзе, запрасіў Уладыку і падарыў усё, што той абраў. Мітрапаліт Філарэт і сваім знешнім выглядам, і словамі выклікаў павагу, і людзі былі гатовыя дапамагчы яму ва ўсім дзеля той любові, якую ён да людзей праяўляў.

Мы сустракаліся з уладыкам у Грэцыі, ён прыязджаў на ўрачыстасці, прысвечаныя юбілею святкавання Дыянісія Закінфскага. Памятаю, ехалі з Афін у бок Закінфа. Нас вёз на сваёй машыне архімандрыт. Па дарозе прагаладаліся. Здавалася б, мітрапаліт Філарэт - велічыня, яму належыць адпаведны прыём. А тут мы нечакана спыняемся каля Макдональдса, і архімандрыт пытаецца: «Паесці жадаеце?». «Ну так, было б нядрэнна», - адказваем. Заходзім, там маленькія круглыя столікі. Вакол гэтага маленькага століка мы і селі ўтрох. Уладыка ні слова не сказаў! Як быццам так і трэба.

Прыплылі мы на востраў, дзе былі ўрачыстасці. Я пры Уладыку быў перакладчыкам. У нас было пасланне ад Патрыярха Аляксія з нагоды свята. Уладыка дае мне яго, а там «кафарэвусай» напісана - гэта навуковая, мудрагелістая мова 19 пач. 20 стст. Простыя грэкі так не размаўляюць, але ўсе афіцыйныя лісты высокія асобы пішуць менавіта так. Я прачытаў Уладыку, пытаюся: «І мы будзем усё гэта казаць?». Уладыка тут жа вырашыў: «Ну не. Скажам сваімі словамі пару фраз, а гэта перадамо». Я ў думках перахрысціўся: дзякуй Богу, не трэба будзе такія трактаты зачытваць перад камерамі.

Мы служылі тады ў алтары з архіерэямі, а я, як самы малады, стаў па іерархіі ў канцы. Але грэчаскія святары нечакана сталі прапускаць мяне па чарзе наперад, я апынуўся побач з Уладыкам. Ці то яны ўбачылі мой белы крыж, які ў Грэцыі азначае ўзнагароду (простыя святары ў іх ходзяць без крыжоў), ці то гэта было знакам гасціннасці і павагі да Уладыкі Філарэта.

Калі я вярнуўся з Афін і пачаў выкладаць у семінарыі і акадэміі, уладыка стаў маім калегай. Я заўсёды ўспамінаю яго бацькоўскую апеку аб школах. Ён хацеў падняць семінарыю на высокі ўзровень, запрашаў выкладчыкаў з Пецярбурга, Масквы, з-за мяжы. Не ведаю, ці было гэтым выкладчыкам выгадна ў матэрыяльным плане ездзіць у Жыровічы, але яны не маглі адмовіць уладыку Філарэту і радаваліся сустрэчы з ім. Ён хацеў, каб выкладчыкі валодалі літаратурай на розных мовах. Сам Уладыка выдатна гаварыў па-нямецку і паважаў людзей, якія гавораць на замежных мовах.

Дзякуючы яго ініцыятыве студэнты працягвалі вучобу ў Рыме, Жэневе, Афінах, Германіі, Францыі, Амерыцы. Сам ён, хоць і быў заняты ў Мінску, заўсёды прыязджаў у «свой» дзень, у панядзелак, у семінарыю. Мы ўвесь час скардзімся, што няма часу, а ён знаходзіў яго для многіх рэчаў.

Бібліятэка пры семінарыі пастаянна пашыралася. У якой бы краіне ўладыка ні быў, ён памятаў пра духоўныя школы і адусюль прывозіў і выпісваў кнігі, пастаянна перадаваў у школы літаратуру з асабістай бібліятэкі. Духоўныя школы былі яго сэрцам, яго любоўю. Ён і пахаваны ў Жыровічах, таму што гэта было, напэўна, адно з любімых для яго месцаў.

У ім любоў да Бога і людзей выяўлялася без слоў. Людзі адчувалі гэта на адлегласці. Гэта быў дыпламат, багаслоў, настаўнік і бацька. Любога бацюшку з Беларусі спытай - іншых якасцяў ніхто не назаве. Калі меў магчымасць дапамагчы - заўсёды дапамагаў, у тым ліку і грашыма. Прыйдзе да яго чалавек на прыём: «Благаславіце, Уладыка, будзем званіцу ладзіць». Дастане аднекуль грошы: «Вось вам на званы».

А яшчэ Уладыка Філарэт быў рэвалюцыянерам ў СССР у плане духоўнага адраджэння. Калі ён толькі прыехаў у Беларусь, былі забароненыя і звон званоў, і расы. А пры ім вярнуліся званы і хросныя хады, адрадзілася столькі епархій.... За што ён ні возьмецца-усё будуе. Таму што ў ім была любоў, а стварае як раз яна. Ён сам заўсёды быў на вышыні і ўсіх цягнуў наверх.

«Гэта вялікі чалавек без усялякіх сумненняў». Протаіерэй Аляксандр Хомбак

Мы паступалі ў семінарыю ў 1991 годзе яшчэ зусім малацаркоўнымі хлопцамі. Заходзілі ў вялікі клас па адным або па двое, чыталі на стараславянскай, адказвалі на пытанні. У аўдыторыі за сталом сядзела пятнаццаць дарослых барадатых дзядзькоў, я тады нават не ведаў, хто гэта такія. Калі я зайшоў і ўбачыў такую колькасць уплывовых і вельмі сур'ёзных людзей, то трохі разгубіўся. І раптам адзін з самых вонкава аўтарытэтных падбадзёрыў мяне, сказаў нейкі жарт. Я ўбачыў гэтыя вялікія вочы, усмешку ў іх, пачуў незвычайны голас, які казаў вельмі мякка, але пранікаў ва ўсе куткі гэтага пакоя, і мне стала вельмі спакойна. Я пачаў выдаваць усё, што ведаў. Гэта была мая першая сустрэча з Уладыкай.

Яшчэ да экзаменаў мы з хлопцамі размаўлялі пра выкладчыкаў: хто з іх строгі, хто абыякавы. Усе казалі, што ёсць у камісіі адзін уладыка, якога называюць міласэрным. І калі я зайшоў на экзамен і пачуў яго голас, гэтае слова «міласэрны╗ вельмі выразна спалучылася з абліччам Уладыкі.

Любы чалавек патрабуе цяпла, увагі, прыняцця. Я як святар пастаянна маю кантакты з вялікай колькасцю людзей, і часта даводзіцца, асабліва калі стамляюся, сябе стрымліваць, каб не сказаць грубага слова або павесці сябе не так, як трэба святару. І ў мяне заўсёды ў памяці ўладыка Мітрапаліт. Я памятаю выдатную гісторыю, якая стала для мяне вызначальнай у тым, як можна быць міласцівым нягледзячы на ганебныя паводзіны іншых людзей. Да Уладыкі Філарэта прыйшоў святар з вельмі вінаватым выглядам. Яму павінны былі зрабіць строгую вымову і сур'ёзна пакараць. Ён папрасіў мяне апавясціць Уладыку, што прыехаў. Уладыка выйшаў строгі, нахмураны, з высока паднятай галавой. Падышоў да вінаватага, паказаў кулак: «Зараз як дам табе за тое, што ты нарабіў!» А сам правай рукой паказвае кулак, а левай яму пад рэбры суне канверт з грашыма. Святар зразумеў, што навальніца абмінула, упаў на калені... калі гэты чалавек сышоў, я думаў пра яго: больш памятнага пакарання ў яго жыцці, напэўна, не будзе.

У маім жыцці было два чалавекі, якія запомніліся сваім стаўленнем да святарства. Гэта ўладыка Філарэт і айцец Генадзь Яблонскі, настаяцель кафедральнага сабора. У іх было трапяткое стаўленне да сану, любоў да чалавека, які носіць гэты сан - незалежна ад таго, наколькі гэты чалавек адукаваны, разумны і як ён сябе паводзіць. Святары адчувалі гэта і стараліся быць лепш пры з'яўленні мітрапаліта.

Калі я, ужо будучы святаром, сустракаўся з ім на розных мерапрыемствах, ён заўсёды, праходзячы міма, паглядзіць сваімі вялікімі вачыма, усміхнецца, спытае, як справы, назаве маю Машу па імені. Было такое адчуванне, што я для яго як святар, як чалавек, значны. І так ён ставіўся не толькі да святароў, але і да ўсіх людзей.

А ў семінарыі якія б сур'ёзныя экзамены нас ні чакалі, мы ведалі: калі там будзе Філарэт, усё будзе добра. Калі мы здавалі кандыдацкі мінімум, экзамен зацягнуўся да вечара. Уладыка хварэў на дыябет, яму трэба было есці, рабіць уколы. Але каб нас падтрымаць і не кідаць, ён выходзіў толькі на кароткі час, каб зрабіць укол і вяртаўся назад. Я памятаю, як яму было цяжка сядзець і размаўляць, але ні слова не сказаў пра тое, што яму некамфортна або цяжка. Гэтая ўвага і чуласць да нас былі нават у дробязях. Адзін раз за ўсе гэтыя гады ён зрабіў мне вымову. Калі я вучыўся ў акадэміі, там не было завочнага аддзялення. Усе святары, дзе б яны ні служылі, павінны былі прыязджаць на ўрокі. Уладыка не шкадаваў грошай на тое, каб запрашаць знакамітых педагогаў. Я заўсёды ўспамінаю гэтыя сустрэчы з вялікай удзячнасцю. Да прыкладу, мы слухалі лекцыі а. Іаана Меендорфа за тыдзень-паўтара да яго смерці. Ён як раз быў у гасцях у нас у Жыровічах. Гэта ашаламляльна.

Дык вось, калі ўладыка запрашаў такіх людзей, ён строга сачыў за тым, каб гэтыя лекцыі наведвалі. Я тады ўжо сумяшчаў службу ў саборы і вучобу. Аднойчы ўладыка прыехаў у акадэмію, а мяне няма. Выклікаў мяне да сябе і спытаў: «Чаму ты не быў на лекцыі?» - «Уладыка, я ж служу». Ён пастукаў пальцам па стале: «Служба службай, а вучоба вучобай. Я хачу бачыць цябе тут». Гэтага было дастаткова, каб я адчуў сябе няёмка. І ўжо тады я перастаў прапускаць.

Мне вельмі падабалася слухаць пропаведзі мітрапаліта. Усё было гранічна проста, зразумела, як быццам нічога новага. Але з-за таго, як ён казаў, гэтыя словы набывалі зусім іншую глыбіню і іншае значэнне. Я спрабаваў таксама так казаць - проста, але з сэнсам і глыбінёй, але ў мяне так ніколі не атрымлівалася.

З яго пропаведзяў я запомніў адну, звязаную з тэмай улады. Уладыка разбіраў эпізод, дзе Гасподзь умывае ногі сваім вучням і спытаў: «Што значыць улада для хрысціяніна? Гэта ахвярнае служэнне. Хрысціянін, які ідзе на такую пасаду, павінен разумець, што трэба душу сваю аддаваць за падначаленых. Улада - гэта не спосаб разбагацець або наступаць на чужыя жыцці».

Мне здаецца, у святары павінна быць рэлігійная асуджанасць - ісці туды, куды скажа Гасподзь, не сумняваючыся і не азіраючыся. Гэта было ў Уладыку. Я бачыў яго ў розных жыццёвых абставінах, і ніколі не было страху ў яго знешнім выглядзе, у яго вачах, не было разгубленасці. У ім заўсёды была сабранасць, спадзяванне на промысел Божы, жаданне ісці да канца нягледзячы ні на што.

Я вельмі ўдзячны Богу за тое, што маючы ў запасе год паміж семінарыяй і акадэміяй, я нейкі час дапамагаў Уладыку і паспеў даведацца пра яго бліжэй, за тое, што праз гады, ён разам з уладыкам Арцеміем асвячаў мой храм, за тое, што ўзводзіў мяне ў сан протаіерэя. Знаходзячыся побач з ім, я лавіў яго стаўленне да жыцця, яго словы. Гэта чалавек, на якога хацелася б быць падобным. Гэта вялікі чалавек без усялякіх сумневаў. Гэта адчувалася з самых першых дзён, калі я яго ўбачыў і да самых апошніх нашых сустрэч.

Гродзенская епархія / Сhurch.by