Пошук

Епіскап Лідскі і Смаргонскі Парфірый узяў удзел у міжнародным форуме «Старажытныя манаскія традыцыі ў умовах сучаснасці»

30 студзеня 2019

Важны кірунак ХХVII Міжнародных Калядных адукацыйных чытанняў «Моладзь: свабода і адказнасць» быў прысвечаны тэме «Старажытныя манаскія традыцыі ў умовах сучаснасці». Манаскі форум, які традыцыйна арганізуецца Сінадальным аддзелам па манастырах і манаству Рускай Праваслаўнай Царквы, прайшоў 28-29 студзеня 2019 года ў Маскве.

У дзень адкрыцця форуму Бажэственную літургію ў саборы Нараджэння Прасвятой Багародзіцы Зачаццеўскага стаўрапігіяльнага жаночага манастыра Масквы ўзначаліў архіепіскап Пяцігорскі і Чаркескі Феафілакт. Па благаславенню Свяцейшага Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Кірыла ў богаслужэнні прынялі ўдзел ігумены і ігуменні манастыроў Рускай Праваслаўнай Царквы, якія прыбылі на форум. У ліку архіерэяў, якія саслужылі архіепіскапу Феафілакту, быў і старшыня Сінадальнага аддзела па манастырах і манастве Беларускай Праваслаўнай Царквы епіскап Лідскі і Смаргонскі Парфірый.

Першы дзень працы кірунку пачаўся з пленарнага пасяджэння. У Прэзідыуме прысутнічалі: архіепіскап Сергіева-Пасадскі Феагност, старшыня Сінадальнага аддзела па манастырах і манастве Рускай Праваслаўнай Царквы, намеснік Свята-Троіцкай Сергіевай лаўры; мітрапаліт Ніжагародскі і Арзамаскі Георгій, старшыня камісіі Міжсаборнай прысутнасці па арганізацыі жыцця манастыроў і манаства; мітрапаліт Саранскі і Мардоўскі Зіновій; мітрапаліт Святагорскі Арсеній, намеснік Успенскай Святагорскай лаўры; мітрапаліт Горыйскі і Атэнскі Андрэй (Грузінская Праваслаўная Царква); архіепіскап Пяцігорскі і Чаркескі Феафілакт; ігумення Юліянія (Каляда), куратар кірунку, намеснік старшыні Сінадальнага аддзела па манастырах і манаству, настаяцельніца Зачаццеўскага стаўрапігіяльнага жаночага манастыра Масквы.

Адкрываючы пасяджэнне, архіепіскап Феагност перадаў прысутным благаславенне Свяцейшага Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі Кірыла і прадаставіў слова мітрапаліту Ніжагародскаму і Арзамаскаму Георгію.

Даклад уладыкі Георгія насіў назву «Манаства як пакліканне: ад вытокаў да сучаснасці». Вызначыўшы ў пачатку выступлення рэлігійнае разуменне паклікання як Бажэственнай волі, выяўленай у дачыненні да асобнага чалавека, Яго Высокапраасвяшчэнства падкрэсліў, што хрысціянству далёкі дэтэрмінізм, таму чалавек, валодаючы Богам дадзенай свабодай, не заўсёды дзейна адказвае на заклік Госпада. Пры выбары ж манаскага шляху асабліва важна зразумець сапраўдныя прычыны цягі да манаскага жыцця. Мітрапаліт Георгій назваў страсці, якія ляжаць у аснове скажоных меркаванняў да манаства: гэта гордасць і славалюбства, жаданне вылучыцца, самасцвярдзіцца або, наадварот, схавацца ў манастыры ад асабістых праблем, — а таксама іншыя знешнія абставіны, пры апоры на якія манаства для чалавека будзе не толькі не карысным, але і небяспечным. У якасці прыкладаў глыбокага духоўнага разумення дадзенага пытання ўладыка прывёў выказванні святых айцоў і цытаты з прац сучаснага настаўніка манаства архімандрыта Лазара (Абашыдзэ).

Архіепіскап Пяцігорскі і Чаркескі Феафілакт у сваім выступленні «Свабода асобы і адказнасць у кантэксце хрысціянскага светапогляду» звярнуў увагу прысутных на неабходнасць зноў і зноў вяртацца да разгляду асноўных светапоглядных паняццяў хрысціянства, каб не дапусціць падмены свабоды ўсёдазволенасцю, а адказнасці — рабствам. Такая падмена адбываецца, перш за ўсё, у свядомасці нецаркоўных людзей, хоць вядомыя выпадкі, калі і ў царкоўным манаскім асяроддзі свабоду і адказнасць падмяняюць самаўпраўнасцю і імкненнем пазбегнуць усякай адказнасці за сваё жыццё.

У юным узросце для чалавека асабліва вялікую каштоўнасць мае свабода. Аднак у свядомасці маладых людзей Царква становіцца адным з галоўных апірышчаў «несвабоды», а манаства — месцам, куды бягуць, каб на ўсё жыццё адмовіцца ад свабоды і адказнасці за сваё жыццё. Як данесці ў свет прыгажосць і вышыню хрысціянскага разумення свабоды? Адказваючы на гэтае пытанне, архіепіскап Феафілакт нагадаў, што Царква заўсёды кажа пра свабоду як пра адну з галоўных каштоўнасцяў чалавечага жыцця. Толькі свабодны розум у стане зрабіць выбар паміж Дабром і злом. Хрыстос казаў аб свабодзе як аб вольнасці ад граху. Свабода, не «абмежаваная» любоўю страху Божага, прыводзіць да духоўнай і маральнай дэградацыі. Хрысціянскае разуменне адказнасці дакладчык вызначыў не як знешнюю неабходнасць, а як унутраны акт любові да бліжняга. Адным з рухаючых матываў атэізму, асабліва ў яго багаборніцкай праяве, архіепіскап Феафілакт назваў непрыманне хрысціянскага разумення свабоды і адказнасці, пагардлівае стаўленне да страху Божага, жаданне свабоды як неабмежаванага самавольства. Дапамагчы маладым людзям прывесці ў стан гармоніі такую дарагую для іх свабоду і такую неабходную для нашага грамадства адказнасць праз добры прыклад жыцця хрысціян — задача, якая стаіць сёння перад людзьмі Царквы.

Даклад «Сучасныя маладыя людзі і манаскае жыццё: пытанні суадносін, чаканага і рэальнага» мітрапаліта Святагорскага Арсенія, намесніка Успенскай Святагорскай лаўры, быў прысвечаны пераадоленню маладым паслушнікам цяжкасцяў, якія ўзнікаюць у першыя гады манаскага жыцця. Калі чалавек «ставіць для сябе планку, несуразмерную з яго духоўнымі сіламі», прымяраючы на сябе парады дасканалых і духоўна паспяховых, — гэта праблема не толькі паслушніка, але і духаўніка. Апошняму належыць натхняць паслушніка на пераасэнсаванне звыклых уяўленняў і духоўнае ўзрастанне. Настаўнік павінен парадай і малітвай дапамагаць пачаткоўцу не ўпадаць у роспач пры сузіранні сапраўднага стану падшай чалавечай прыроды. Духаўнікам неабходна разумець, з якога грамадства прыходзіць у манастыр сучасны чалавек, і самым надзейным сродкам дапамогі такому чалавеку, на думку мітрапаліта Арсенія, была і застаецца малітва. Набыццю разважлівасці ў пачаткоўца садзейнічаюць частыя размовы з духаўніком.

Далей у сваім выступленні намеснік Успенскай Святагорскай лаўры падзяліўся практычнымі парадамі і прывёў станоўчыя прыклады духоўнага выхавання паслушнікаў з уласнага вопыту і вопыту духоўна блізкіх Яго Высокапраасвяшчэнству людзей.

Мітрапаліт Саранскі і Мардоўскі Зіновій прадставіў даклад «Выкананне запаведзяў Хрыстовых як галоўны змест манаскага жыцця (антрапалагічны аспект)». Узяўшы ў якасці асновы разважанняў аб сутнасці манаства хрысціянскую антрапалогію, уладыка Зіновій нагадаў, што чалавек ёсць цэнтральная таямніца быцця ў створаным свеце, што ён закліканы да развіцця ад вобраза Божага да Яго падабенства ў богапазнанні і зносінах з Богам. Калі задацца пытаннем, што трэба рабіць чалавеку, каб ажыццявіць у сабе ўласцівасці вобразу Божага, то неабходна, перш за ўсё, успомніць, што прырода яго адносін з Богам караніцца ў любові. А на любоў Бога чалавек можа адказаць, перш за ўсё, выкананнем запаведзяў Божых. У любові да Бога, такім чынам, знаходзіцца залог ажыццяўлення любові да бліжняга, якая больш за ўсё рэалізуецца ў міжасобасных зносінах.

Мітрапаліт Горыйскі і Атэнскі Андрэй (Грузінская Праваслаўная Царква) у паведамленні «Знешнія і ўнутраныя цяжкасці маладых паслушнікаў» падзяліўся сваімі разважаннямі пра тое, наколькі важна для манахаў — ад ігуменаў да паслушнікаў — мець старцаў і духоўных сяброў, у якіх можна было б атрымаць параду.

— Я рады, што такія адносіны былі і ёсць у маім жыцці, — сказаў уладыка.

Гаворачы аб цяжкасцях маладых паслушнікаў, Яго Высокапраасвяшчэнства звярнуў увагу слухачоў на асаблівае значэнне выпрабавальнага перыяду для чалавека, які імкнецца да манаскага жыцця, паколькі гэты час даецца, каб жаданне быць манахам умацавалася. Не менш важна, на думку мітрапаліта Андрэя, каб разам з паслушнікам іскус праходзіў і яго духаўнік. Таксама вялікае значэнне для маладога чалавека, які прыйшоў у манастыр, мае пачуццё сям'і, і калі яно ўзнікае ў нейкай канкрэтнай абіцелі, то да яго мае сэнс прыслухацца. Сям'я дае пачуццё абароненасці і дапамагае зразумець, што нельга не дараваць сваім братам ці сёстрам, нельга ненавідзець іх ці супернічаць з імі. Як у сям'і, так і ў манастыры больш клопату нясе Той, хто цярплівы, але гэта не азначае, што слабым тут няма месца.

Умацавацца ў жаданні стаць манахам дапамагае таксама адхіленне думак супраць духаўніка. Сутнасць манаскага подзвігу — гэта перайманне Хрыста аж да крыжовай смерці. Менавіта гэта неабходна тлумачыць маладым паслушнікам. Сучасныя людзі ў большасці сваёй не маюць звычкі да фізічнай працы і навыку слухаць сваіх бацькоў, але чалавечая душа як раней, так і цяпер стамляецца, баліць, пакутуе, а сутыкаючыся з Хрыстом, адчувае патэнцыял працаваць для вечнасці.

Сярод цяжкасцяў, якія адчуваюць маладыя людзі, прыходзячы ў манастыр, мітрапаліт Андрэй таксама назваў магчымасць неабмежаванага кантакту са знешнім светам з дапамогай найноўшых тэхналогій.

Пасля перапынку пасяджэнне манаскага напрамку чытанняў працягнулася ў фармаце семінара «Свабода і адказнасць манахаў у святле святаайцоўскіх твораў» пад старшынствам епіскапа Уваскрасенскага Дыянісія, вікарыя Свяцейшага Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі; куратарам семінара выступіла ігумення Лісавета (Пазнякова), ігумення стаўрапігіяльнага манастыра Марфа-Марыінскай абіцелі міласэрнасці.

Перад удзельнікамі выступіў рэктар Маскоўскай духоўнай акадэміі архіепіскап Вярэйскі Амвросій з дакладам «Чаму манахам патрэбна адукацыя». Яго Высокапраасвяшчэнства пачаў з тэзіса, што вучонасць манаства закладзена ў падмурак падання Царквы і з'яўляецца дабрадзейнасцю ў святаайцоўскім разуменні гэтага слова. Аднак у наш час ідэал старажытных айцоў — абсалютная гармонія паміж тэорыяй і практыкай, адукацыя як рэалізацыя ў сваім жыцці свяшчэнных прынцыпаў дабра (любоў да мудрасці) — аб'ектыўна нельга лічыць матывам, які абгрунтоўвае неабходнасць атрымання манахамі базавай багаслоўскай і шырэй — гуманітарнай адукацыі.

На першы план цяпер выступае такі аргумент, як магчымасць запоўніць якаснай адукацыяй адсутны духоўны і жыццёвы вопыт у сітуацыі, калі ад сучаснага манаства паўсюдна людзі чакаюць павучання, духоўных парад і падтрымкі, а большасць манахаў да такой місіі не гатовыя. Манахі могуць прынесці шмат карысці людзям, якія прыходзяць у манастыры, але, як сказаў уладыка Амвросій, паўтарыўшы словы мітрапаліта Суражскага Антонія, «для гэтага трэба быць альбо святым, альбо адукаваным», у прыватнасці не толькі глыбока ведаць хрысціянскую традыцыю, але і ўмець данесці яе змест да сучаснікаў, асабліва моладзі, на зразумелай ім мове. Прытым у наш час усё часцей гэтая мова не мае на ўвазе спрошчанасць.

Дадатковай прычынай атрымання адукацыі становіцца неабходнасць весці манастырскую гаспадарку, узаемадзейнічаць з дзяржаўнымі структурамі, разбірацца ў юрыдычных тонкасцях і на добрым узроўні валодаць мноствам іншых спецыфічных ведаў. Уладыка Амвросій прывёў меркаванне свяціцеля Васілія Вялікага, які сфармуляваў у свой час прынцып карысці свецкай адукацыі для адукацыі духоўнай.

— Некалі манастыры былі адукацыйнымі цэнтрамі, у цяперашні час яны могуць стаць цэнтрамі царкоўнай навукі, — сказаў Высокапраасвяшчэннейшы Амвросій, нагадаўшы, што існуе велізарная патрэба ў сучасных перакладах твораў айцоў Царквы, навуковых каментарыях да Пісання; неабходна таксама ўмець адказваць на выклікі антыхрысціянскіх ідэалогій і да т. п.

— Манастыры былі і павінны быць апорай адукаванасці, кніжнасці, апорай мудрасці жыццёвай і духоўнай, — гэтым сцвярджэннем падсумаваў свой даклад архіепіскап Амвросій.

Архімандрыт Максім (Кірыцыс), ігумен манастыра прападобнага Дыянісія Алімпійскага (Эладская Праваслаўная Царква), у дакладзе «Хто ты: раб або свабодны? Якую свабоду дае манастыр сучаснаму маладому паслушніку» нагадаў удзельнікам семінара, што адным з элементаў богападабенства з'яўляецца свабода, якая па прычыне створанасці самога чалавека таксама з'яўляецца створанай і неабсалютнай. Падобна таму, як мы маем адну прыроду з Богам, мы маглі б мець і адзіную волю з Ім. Але пасля грэхападзення зло атрымала магчымасць уплываць на чалавека, парушыўшы натуральныя законныя адносіны чалавека з Творцам. Прападобны Максім Вызнаўца піша, што просты розум чалавека падзяліўся на многія меркаванні і ўяўленні, і вяртанне чалавека да стану Адама да грэхападзення стала немагчымым. Ацаленне прыйшло ад Усядобрага Бога. Праз адноўленую сувязь з Богам чалавек набывае і сапраўдную свабоду, свабоду ў Хрысце. Манаскае жыццё — гэта адмова ад уласных ідэй, імкненняў і волі. Наколькі манах прыносіць у ахвяру сваю волю, настолькі яму адкрываецца воля Божая. Неабходна, каб манах знайшоў шлях пакоры, каб ён як да бацькі ставіўся да ігумена, стараўся зразумець думкі і волю браціі.

— Любіць любоўю Хрыстовай азначае піць Чашу Хрыстову. Гэта асалода і адначасова крыжовая смерць, пасля якой надыходзіць вечная свабода, — сказаў у завяршэнне дакладчык.

Ігумен Дыянісій (Шлёнаў), выкладчык Маскоўскай духоўнай акадэміі, у даследаванні «Свабода ў Хрысце і шлях да яе: святаайцоўскія вызначэнні і павучанні» прадставіў увазе прысутных панараму выкарыстання паняцця «свабода» ў тэкстах старажытнай грэчаскай традыцыі. Усе аўтарскія пераклады тэкстаў, прысвечаныя гэтаму тэрміну, прагучалі ўпершыню. Усяго ў грэчаскай літаратуры слова «свабода» з IV да XVIII стагоддзя сустракаецца 10,5 тысяч разоў. 790 раз гэта слова выкарыстоўвалася ў эпоху да Нараджэння Хрыстовага. Такім чынам, на хрысціянскую эпоху прыпадае найбольш частае яго ўжыванне. Часцей за ўсё выкарыстаў гэта паняцце свяціцель Іаан Залатавуст. У цэнтральных рэгіёнах Візантыі слова «свабода» было ўжыта ў тэкстах рукапісаў 2,5 тысячы разоў — часцей, чым у любым іншым кутку зямнога шара ў гэты перыяд. У Святшчэнным Пісанні ёсць некалькі сціхоў — у Пасланнях апостала Паўла, апостала Іакава і апостала Пятра — дзе гаворыцца пра свабоду. З прыведзеных дакладчыкам апостальскіх і святаайцоўскіх цытат відавочна, што свабода разумеецца аўтарамі тэкстаў як вызваленне чалавечай душы ад рабства граху. Фармулёўка «закон свабоды» стала ключавой формулай хрысціянскай аскетыкі. Прападобны Марк Падзвіжнік пакідае наступнае вызначэнне: «Закон свабоды навучае усякай праўдзе. Хаця многія прачытваюць яго згодна з уласным разуменнем, мала хто разумее яго ў адпаведнасці з запаведзямі. Не шукай яго дасканаласці ў чалавечай дабрадзейнасці, бо ў ёй не знойдзецца дасканаласці. Яго дасканаласць хаваецца ў Крыжы Спасіцеля».

Семінар завяршыўся дакладам епіскапа Ейскага і Цімашоўскага Паўла «"Час сеяння" — пра важнасць набыцця навыкаў дабрадзейнасці ў першыя гады жыцця ў манастыры». Уладыка Павел пабудаваў выступленне на падставе свайго шматгадовага вопыту манастырскага жыцця і кіравання манастыром і абгрунтаваў многія палажэнні дакладу практычнымі парадамі святых айцоў і прыкладамі народнай жыццёвай мудрасці. Так, Яго Праасвяшчэнства адзначыў, што набыццё навыкаў дабрадзейнасці, сапраўды, вельмі важнае менавіта ў першыя гады манастырскага жыцця, але яшчэ важней спачатку выкараніць у сабе злыя навыкі — пра гэта папярэджваюць як прападобны ава Дарафей, свяціцель Васілій Вялікі, так і настаўнікі манаства XIX стагоддзя свяціцель Ігнацій (Бранчанінаў), прападобныя старцы Опцінскія. Набыць добрыя навыкі пачаткоўцам могуць дапамагчы малітва і Псалтыр, чытанне святаайцоўскіх кніг, выкананне статута канкрэтнага манастыра. У той жа час на першым этапе важна і засваенне знешніх правілаў паводзін, правільных цялесных навыкаў, якія вядуць да правільнага духоўнага ладу: «Той, хто ахаваў сябе правільнымі цялеснымі навыкамі, можа назапашваць душэўнае багацце з надзейнасцю», — піша свяціцель Ігнацій.

Нароўні з прыкладамі з прац вядомых настаўнікаў манаства ўладыка Павел падзяліўся вопытам акармлення пачаткоўцаў, які набыў у зносінах з незабыўным старцам Навумам (Байбародзіным). Айцец Навум раіў маладым манахам у першыя гады нават на кароткі час не пакідаць манастыр, пры гэтым ён благаслаўляў атрымліваць багаслоўскія веды і не пераставаць вучыцца практыцы манаскай дзейнасці ў вопытных насельнікаў, наведваць духоўныя гутаркі, не менш за паўтары гадзіны ў дзень адводзіць на чытанне духоўнай літаратуры.

Манастырскі веснік / Church.by