Пошук

Да 300-годдзя заснавання Свяцейшага Сінода на партале Прэзідэнцкай бібліятэкі ў Маскве прадстаўлена калекцыя ўнікальных матэрыялаў

12 лютага 2021

На партале Прэзідэнцкай бібліятэкі імя Б. М. Ельцына прадстаўлена калекцыя «Свяцейшы Сінод у гісторыі расійскай дзяржаўнасці», у якой сабраны ўнікальныя кнігі, дакументы і матэрыялы, якія распавядаюць аб узаемадзеянні царкоўнай іерархіі і свецкай улады на працягу амаль 200-гадовага перыяду гісторыі.

Імператар Пётр I адмяніў інстытут патрыяршаства, які існаваў раней, наўзамен быў утвораны калектыўны орган кіравання Рускай Праваслаўнай Царквой, які спачатку называўся Духоўнай калегіяй, і неўзабаве быў ператвораны ў Свяцейшы ўрадавы Сінод. Указ аб стварэнні Духоўнай калегіі выйшаў 5 лютага (25 студзеня) 1721 года, а ўжо 25 (14) лютага таго ж года новая ўстанова правяла сваё першае пасяджэнне, адзначыўшы тым самым нябачаную раней у расійскай гісторыі старонку ў адносінах паміж Царквой і дзяржавай.

Асноўным кіруючым дакументам Сінода стаў «Духоўны рэгламент». Тэкст яго быў напісаны адным з самых уплывовых царкоўных іерархаў таго часу — архіепіскапам Феафанам (Пракаповічам, 1681-1736), у чыёй асобе імператар Пётр I знайшоў шчырага памочніка і паплечніка. Водгук Памесных Цэркваў прадстаўлены ў зборніку «Царская і Патрыяршыя граматы аб заснаванні Свяцейшага Сінода: з выкладаннем праваслаўнага вызнання Усходне-Кафалічнай Царквы».

Пра тое, як «Духоўны рэгламент» паступова ўваходзіў у царкоўнае жыццё Расіі, распавядае даследаванне Мікалая Кедрава «Духоўны рэгламент у сувязі з пераўтваральнай дзейнасцю Пятра Вялікага», а таксама двухтомны твор Паўла Вярхоўскага «Заснаванне Духоўнай калегіі і Духоўны рэгламент: да пытання аб стаўленні Царквы і дзяржавы ў Расіі: даследаванне ў галіне гісторыі рускага царкоўнага права».

Гісторыя Свяцейшага Сінода і сінадальных устаноў атрымала шырокае адлюстраванне на старонках кніг, выдадзеных у Расіі з сярэдзіны XIX стагоддзя. Так, вядомы царкоўны гісторык і спецыяліст па кананічным праве, прафесар Санкт-Пецярбургскай духоўнай акадэміі Цімафей Барсаў размясціў у зборніку «Свяцейшы Сінод у яго мінулым» свае артыкулы, апублікаваныя ў розныя гады на старонках навукова-багаслоўскага часопіса «Хрысціянскае чытанне» і прысвечаныя розным пытанням сінадальнай гісторыі, у тым ліку аб вяртанні да традыцыйнай формы царкоўнага кіравання — Патрыяршаства.

Ролі імператара Пятра I і яго паплечнікаў у пераўтварэнні царкоўнага кіравання ў Расіі прысвечаны працы Уладзіміра Папова «Аб Свяцейшым Сінодзе і аб установах пры ім у цараванне Пятра I (1721-1725): гісторыка-юрыдычнае даследаванне Уладзіміра Папова», Фёдара Жарданіі «Свяцейшы Сінод пры Пятры Вялікім у яго стаўленні да ўрадавага Сенату: гістарычнае даследаванне», а таксама выпускны твор студэнта Кіеўскага ўніверсітэта М. Альшэўскага «Свяцейшы Сінод пры Пятры Вялікім, яго арганізацыя і дзейнасць: твор на тэму, прапанаваную юрыдычным факультэтам Імператарскага ўніверсітэта св. Уладзіміра для суіскання ўзнагарод медалямі ў 1892 г.».

Цэнтральнай фігурай у новай установе з'яўляўся обер-пракурор, якога імператар Пётр I назваў «вокам государавым», што назірае ад імя цара як памазанца Божага за станам ўсіх царкоўных спраў. Сярод обер-пракурораў сустракаліся выдатныя асобы, якія атрымалі выдатную адукацыю і выдатна зарэкамендавалі сябе на дзяржаўнай службе. Гэта, у першую чаргу, князь Аляксандр Галіцын (1773-1844), граф Мікалай Пратасаў (1798-1855), Канстанцін Пабеданосцаў (1827-1907) і многія іншыя. Таму вывучэнне біяграфій обер-пракурораў стала прадметам самастойнага даследавання яшчэ задоўга да рэвалюцыі 1917 года, калі Сінадальны архіў быў адкрыты толькі для навукоўцаў гісторыкаў і архівістаў, якія атрымалі адабрэнне на сваю дзейнасць ад вышэйшай дзяржаўнай улады. Да такіх навуковых прац можна аднесці кнігу Фёдара Благавідава «Обер-пракуроры Свяцейшага Сінода ў XVIII і ў першай палове XIX стагоддзя: (адносіны обер-пракурораў да Св. Сінода): вопыт царкоўна-гістарычнага даследавання».

Свяцейшы Сінод выдаваў ад імя імператара ўказы, якія тычацца пытанняў не толькі духоўнага жыцця, багаслоўскай адукацыі, але і адміністрацыйна-гаспадарчай дзейнасці ва ўсіх епархіях Рускай Царквы. Больш падрабязна даведацца аб гэтым дазваляе зборнік «Кіраўнічыя для праваслаўнага духавенства ўказы Свяцейшага Сінода: 1721-1878 г.».

Вялікую ўвагу Свяцейшы Сінод заўсёды надаваў пытанням духоўнай адукацыі. У яго загадванні знаходзіўся Вучэбны камітэт, якому падпарадкоўваліся духоўныя акадэміі, семінарыі і вучылішчы, а таксама Вучэбны савет, які адказваў за арганізацыю і дзейнасць царкоўна-прыходскіх школ па ўсёй Расійскай імперыі. Вядомы гісторык Рускай Царквы прафесар Мікалай Глыбакоўскі пакінуў для нашчадкаў свае назіранні аб стане духоўнай адукацыі ў Расіі «Па пытаннях духоўнай школы сярэдняй і вышэйшай і аб Вучэбным камітэце пры Свяцейшым Сінодзе». Да нядаўняга часу гэтая кніга лічылася бібліяграфічнай рэдкасцю, цяпер жа яна даступная ўсім жадаючым на партале Прэзідэнцкай бібліятэкі.

Паступова дзеячы Сінода ўсведамлялі, што Сінадальны архіў мае патрэбу ў апісанні ўсіх яго спраў — дзеля палягчэння працы будучых гісторыкаў Праваслаўя ў Расіі. Таму з сярэдзіны XIX стагоддзя выдавалася перапыненае Першай сусветнай вайной у 1914 годзе «Апісанне дакументаў і спраў, якія захоўваюцца ў архіве Свяцейшага Сінода». Чацвёрты том гэтага выдання, размешчаны на партале Прэзідэнцкай бібліятэкі, змяшчае апісанне дакументаў архіва духоўнага ведамства за 1724 год, калі обер-пракурорам Сінода быў палкоўнік Мікалай Болцін, а лік епархій у Рускай Царкве налічваў 22. Характэрна, што амаль палову 1724 года члены Сінода знаходзіліся ў Маскве ў чаканні каранацыі імператрыцы Кацярыны I, якая здзейснілася 7 мая паводле старога стылю.

Дадзеныя справы Сінадальнага архіва даступныя ў Расійскім дзяржаўным гістарычным архіве («РГИА»), а іх частка аблічбаваная, каталагізаваная і ўваходзіць у склад электронных фондаў Прэзідэнцкай бібліятэкі.

Прэзідэнцкая бібліятэка не толькі захоўвае гэтыя крыніцы ў сваіх электронных калекцыях — дакументы і матэрыялы па гісторыі Свяцейшага Сінода знаходзяць новае жыццё ў навуковых канферэнцыях, выданнях і мультымедыйнай прадукцыі. Так, па выніках праведзенай у 2016 годзе Усерасійскай навуковай канферэнцыі з міжнародным удзелам «Свяцейшы Сінод у гісторыі расійскай дзяржаўнасці» быў выдадзены аднайменны зборнік Прэзідэнцкай бібліятэкі з серыі «Электронны архіў». Асобныя даклады гэтай канферэнцыі, у прыватнасці, выступленне прафесара Сяргея Фірсава «Свяцейшы Урадавы Сінод у эпоху К. П. Пабеданосцава», можна прагледзець і праслухаць на інтэрнэт-партале ўстановы.

Гісторыя Свяцейшага Сінода таксама знайшла адлюстраванне ў аднайменным фільме, створаным прэзідэнцкай бібліятэкай, якая знаходзіцца ў будынку Сінода.

Размешчанай у будынку Сінода дамавой царкве прысвечана кніга галоўнага спецыяліста Расійскага дзяржаўнага гістарычнага архіва Мікіты Крылова «Храм святых айцоў сямі Усяленскіх Сабораў: гістарычны нарыс», падрыхтаваная сіламі выдавецка-паліграфічнага комплексу Прэзідэнцкай бібліятэкі.

Усяго ж на партале і ў электроннай чытальнай зале Прэзідэнцкай бібліятэкі да цяперашняга часу знаходзіцца каля 40 тысяч бібліятэчных і архіўных матэрыялаў, якія так ці інакш адлюстроўваюць тэму Свяцейшага Сінода і сінадальнай эпохі ў гісторыі Рускай Праваслаўнай Царквы.

Патрыярхія.ру / Church.by