Пошук

Мітрапаліт Валакаламскі Іларыён: Мы вельмі спадзяемся, што будзе захавана адзінства сусветнага Праваслаўя

02 верасня 2018

 

1 верасня 2018 года ў перадачы «Царква і свет», якая выходзіць на канале «Расія-24» па суботах і нядзелях, старшыня Аддзела знешніх царкоўных сувязяў Маскоўскага Патрыярхату мітрапаліт Валакаламскі Іларыён адказаў на пытанні вядучай тэлеканала Кацярыны Грачовай.

 

К. Грачова: Уладыка, добры дзень! Вы толькі што, можна сказаць, вярнуліся са Стамбула, дзе адбылася вельмі важная сустрэча, якая асвятляецца ўсімі сусветнымі СМІ, — сустрэча Патрыярха Кірыла з Патрыярхам Канстанцінопальскім Варфаламеем. Было шмат спекуляцый на гэтую тэму, асабліва ва ўкраінскіх СМІ. Затым рушылі абвяржэнни гэтых заяў. Каб аддзяліць збожжа ад пустазелля, раскажыце, што на самой справе гаварылі на гэтай сустрэчы, і аб чым на ёй сказана не было?

 

Мітрапаліт Іларыён: Перш за ўсё, я хацеў бы сказаць пра тое, што Патрыярх Варфаламей і Патрыярх Кірыл знаёмыя з 1977 года, калі яшчэ ні адзін, ні другі не былі Патрыярхамі. Яны абодва працавалі ў сферы знешніх царкоўных сувязяў. Мітрапаліт, тады яшчэ архіепіскап Кірыл дапамагаў свайму духоўнаму айцу мітрапаліту Нікадзіму, а тагачасны мітрапаліт Варфаламей дапамагаў свайму духоўнаму айцу мітрапаліту Халкідонскаму Мелітону. То бок, у іх вельмі даўняя гісторыя ўзаемаадносін, і гэтая гісторыя працягнулася пасля таго, як спачатку адзін, а затым другі сталі Патрыярхамі. І трэба сказаць, што гэта былі вельмі няпростыя ўзаемаадносіны, бо за гэтыя гады адбылося шмат падзей, якія азмрочвалі нашы міжцаркоўныя адносіны.

 

Напэўна, найбольш непрыемны з іх — гэта падзея 1996 года, калі Канстанцінопальскі Патрыярхат у аднабаковым парадку ўсталяваў сваю юрысдыкцыю ў Эстоніі, стварыўшы там паралельную юрысдыкцыю, тым самым справакаваўшы канфлікт паміж вернікамі. Гэта прывяло да разрыву стасункаў паміж Маскоўскім і Канстанцінопальскім Патрыярхатам на некалькі месяцаў. Потым зносіны былі адноўлены, былі знойдзены кампрамісныя шляхі вырашэння праблемы. Хоць праблема Эстоніі, з нашага пункту гледжання, не была вырашана, і наяўнасць дзвюх паралельных юрысдыкцый — гэта, зноў жа, з пункту гледжання царкоўных канонаў, анамалія.

 

Адносіны, вядома, азмрочыліся і іншымі падзеямі, а таксама розніцай у поглядах на сітуацыю на Украіне. З нядаўніх часоў, а менавіта з красавіка гэтага года, Канстанцінопаль загаварыў аб тым, што трэба даць аўтакефалію Украіне, украінскаму народу. І мы задаваліся пытаннем: каму, уласна, мае намер Канстанцінопаль даць аўтакефалію? Таму што кананічная Украінская Праваслаўная Царква, якую ўзначальвае Блажэннейшы мітрапаліт Ануфрый, аб аўтакефаліі не прасіла, і на нядаўняй Архіерэйскай нарадзе было ясна сказана, што статус, які гэтая Царква на сёння мае, абсалютна яе задавальняе, і ніякага іншага статусу яна не шукае. З іншага боку, ёсць дзве раскольніцкія групоўкі, кожная з якіх дзейнічае пад сцягам аўтакефаліі, і кожная кажа аб тым, што ў незалежнай дзяржаве павінна быць незалежная Царква. Але і яны паміж сабой не знаходзяцца ў зносінах і не могуць дамовіцца. Гэты раскол, які быў ініцыяваны былым мітрапалітам Кіеўскім Філарэтам (Дзенісенкам) у 1992 годзе, працягвае заставацца расколам. Ні адна Памесная Праваслаўная Царква не прызнае так званы Кіеўскі патрыярхат. І калі казаць аб дараванні аўтакефаліі, то каму: кананічная Царква яе не просіць, а дараваць яе раскольнікам — гэта значыць легітымізаваць раскол.

 

На гэтую тэму было шмат спекуляцый і выказванняў, і, вядома, было вельмі важным, каб Патрыярхі сустрэліся твар у твар і пагаварылі ад сэрца да сэрца, абмеркаваўшы практычна ўвесь круг праблем, якія сёння існуюць як на парадку дня двухбаковых стасункаў, так і на міжправаслаўным узроўні. Я не магу Вам сказаць, аб чым гаварылі два Патрыярхі, хоць прысутнічаў на гэтай сустрэчы ад пачатку і да канца, бо калі б яны выказалі жаданне зрабіць публічным змест сваіх перамоў, то, вядома, размаўлялі б адзін з адным перад тэлекамерамі. Але яны вырашылі пагутарыць сам-насам, ад сэрца да сэрца, і магу сказаць, што гэта была сардэчная, шчырая гутарка двух людзей, якія ведаюць адзін аднаго больш за сорак гадоў, а самае галоўнае — разумеюць сваю адказнасць за свае Цэрквы і за ўсё сусветнае Праваслаўе.

 

К. Грачова: Нельга таксама забываць пра тое, што Патрыярхі могуць перагаварыць між сабой, але канчатковае рашэнне ўсё роўна прымаецца не імі, а цэлым саветам.

 

Мітрапаліт Іларыён: Маеце рацыю. У Царкве існуе саборнае кіраванне, гэта значыць кожная Памесная Царква кіруецца Архіерэйскім Саборам. У перапынку паміж Архіерэйскімі Саборамі дзейнічае Свяшчэнны Сінод, і любое царкоўнае рашэнне — заўсёды калегіяльнае. Многія пытаюцца: «Патрыярхі сустрэліся, а яны што-небудзь вырашылі?» Але яны не могуць самі штосці вырашыць за свае Цэрквы, бо кожны Патрыярх адказны за саборнае кіраванне ў сваёй Царкве. Вядома, можна выказаць здагадку, што дыскусія, якая адбылася, была плённая, вельмі адкрытая, і яна паўплывае на рашэнні Сінодаў адпаведных Цэркваў. Думаю, вельмі важна, што мы прайшлі сваю частку шляху, гэта значыць ясна выказалі пазіцыю нашай Царквы па ўсіх пытаннях, па якіх, у тым ліку, вялася завочная палеміка паміж Канстанцінопальскім і Маскоўскім Патрыярхатамі на працягу апошняга часу.

 

К. Грачова: Пасля таго, як Украіна палітычна заявіла аб сваім жаданні даць аўтакефалію Царкве, была яшчэ адна значная падзея — 1030-годдзе Хрышчэння Русі. Трэба ўспомніць, што на Украіне яно адзначылася маштабным хрэсным ходам, у якім прынялі ўдзел больш за 200 тысяч чалавек. Што лішні раз паказвае моц, сілу і адзінства Праваслаўнай Царквы на Украіне. Узнікае пытанне: чаму менавіта цяпер палітычнае кіраўніцтва Украіны зажадала мець аўтакефалію? І другое: у гісторыі Украіны як незалежнай дзяржавы былі прэцэдэнты, калі палітычная ўлада жадала аўтакефаліі?

 

Мітрапаліт Іларыён: Калі палітычная ўлада ўмешваецца ў царкоўныя пытанні, то часцяком гэта наносіць шкоду Царкве. У дадзеным выпадку, вядома, мы павінны разумець, што ў дзеючай улады ў Украіне засталося паўгода да наступных выбараў. Ніякіх рэальных поспехаў няма, эканамічная сітуацыя цяжкая, палітычная сітуацыя вельмі нестабільная, незадаволенасць народа расце і, вядома, патрэбны гучны поспех для таго, каб падняць свой рэйтынг. Таму вырашылі ўзяцца за гэтую справу — давесці да канца праект, які быў пачаты раскольнікамі чвэрць стагоддзя таму. Але гэты праект не меў ніякага поспеху, перш за ўсё, дзякуючы салідарнай пазіцыі Памесных Праваслаўных Цэркваў, якія адна за адной выказалі сваё меркаванне. Гэта адбылося ў ходзе нядаўняга аб'езду Памесных Праваслаўных Цэркваў і прадстаўнікамі Маскоўскага Патрыярхату, і Канстанцінопальскага Патрыярхату.

 

Літаральна напярэдадні візіту Патрыярха Кірыла ў Стамбул у грэчаскіх сродках масавай інфармацыі з'явіліся вытрымкі з ліста Патрыярха Сербскага Ірынея Патрыярху Канстанцінопальскаму Варфаламею, дзе ясна гаворыцца аб тым, што легітымізацыя расколу на Украіне — гэта непрымальны сцэнарый, што адзінства Праваслаўя не павінна пахіснуцца і што нельга спрабаваць ацаліць раскол шляхам стварэння іншага расколу. А тут гаворка ідзе менавіта пра гэта. Таму што калі, не дай Божа, адбудзецца такое развіццё падзей, аб якім некаторыя мараць у Канстанцінопалі, то бок, прадастаўленне Томаса аб аўтакефаліі, — гэта значыць, што большасць царкоўнага народу гэтую аўтакефалію не прыме, яе прыме толькі жменька раскольнікаў і тым самым раскол будзе легітымізаваны. Гэта нанясе вялікі ўдар па Праваслаўю ў Украіне, па сутнасці справы, створыцца яшчэ адзін раскол. А самае галоўнае — гэта расколе ўсё цела сусветнага Праваслаўя. І мы пра гэта гаворым вельмі ясна.

 

Вы згадалі хрэсны ход, які быў на 1030-годдзе Хрышчэння Русі. У ім прымалі ўдзел дзясяткі, сотні тысяч людзей, вялізны натоўп. Прычым гэта былі людзі, якія з'язджаліся ў Кіеў насуперак магутнаму ціску, які на іх аказваўся: спынялі аўтобусы, высаджвалі з іх людзей і патрабавалі, каб тыя адмовіліся ад удзелу ў хрэсным ходзе. Калі ж казаць аб альтэрнатыўным хрэсным ходзе раскольнікаў, які на наступны дзень прайшоў і сабраў у дзесяць разоў менш чалавек, — то, наадварот, людзей прымушалі ў ім удзельнічаць, прычым быў ціск з боку ўладаў, маўляў, трэба ехаць, каб усё гэта арганізаваць. Гэта значыць, па разнарадцы звозілі людзей і ўсё роўна набралі менш адной дзесятай часткі ўдзельнікаў. Усе гэтыя факты кажуць самі за сябе.

 

Вось простая статыстыка. Кананічная Украінская Праваслаўная Царква — гэта 12 тысяч парафій, больш за 200 манастыроў, у тым ліку найбуйнейшыя Лаўры — Кіева-Пячэрская, Пачаеўская, Святагорская, — гэта дзясяткі мільёнаў вернікаў. А раскольніцкія групы, нават усе разам узятыя, не складуць і паловы ад гэтай колькасці прыходаў, а манастыроў у іх наогул вельмі мала, таму што там няма ніякага рэальнага манаскага жыцця. Ёсць людзі, якія зараз нават не адрозніваюць кананічную Царкву ад расколу, таму што ім даводзяць: ёсць Маскоўскі Патрыярх, а ёсць Кіеўскі Патрыярх. Ёсць, вядома, людзі, якія проста распрапагандаваныя, і таму яны ідуць у раскол. Але абсалютная большасць праваслаўных вернікаў Украіны — гэта паства кананічнай Украінскай Праваслаўнай Царквы, той Царквы, якая не прасіла аб аўтакефаліі і якая не прыме ніякага Томасу з боку Канстанцінопальскага Патрыярхату, выдадзены і напісаны насуперак яе волі.

К. Грачова: Мы не будзем казаць пра тыя заявы, пра якія мы, па-першае, не ведаем, па-другое, гэта вынік прыватнай гутаркі двух Патрыярхаў, а прааналізуем тыя заявы, якія афіцыйна зрабіў Канстанцінопальскі Патрыярхат. Што значыць, як гаворыцца ў заяве,«імплементаваць неабходнасць пошуку шляхоў прадастаўлення аўтакефаліі»? Ці значыць гэта, што можна знайсці нейкі архіўны дакумент і, спасылаючыся на яго (а пры жаданні заўсёды можна знайсці зручны дакумент), даць пад гэтай падставай аўтакефалію?

Мітрапаліт Іларыён: Архіўныя дакументы мы прапрацавалі. Сіламі Аддзела знешніх царкоўных сувязяў і пры ўдзеле «Праваслаўнай энцыклапедыі» мы паднялі ўсе архівы, усю перапіску, якая вялася паміж Канстанцінопальскім і Маскоўскім Патрыярхатамі, паміж Канстанцінопальскімі Патрыярхамі і ўладарамі Украіны, паміж Канстанцінопальскімі Патрыярхамі і рускімі гасударамі. У нас ёсць велізарны масіў дакументаў. Гэта каля 900 старонак. Мы цяпер пачалі публікаваць гэтыя дакументы. Думаю, што толькі частка з іх вядомая Канстанцінопалю. Але мы гатовыя іх усе выкласці на стол, таму што нічога там сакрэтнага няма.

Цяпер у Канстанцінопалі кажуць аб тым, што нібыта пераход Кіеўскай мітраполіі ў Маскоўскі Патрыярхат у канцы XVІI стагоддзя — гэта была часовая з'ява, што Канстанцінопаль толькі часова перадаў Кіеўскую мітраполію ў кіраванне Маскоўскага Патрыярха, працягваючы пры гэтым лічыць Кіеўскую мітраполію часткай сваёй кананічнай тэрыторыі. Але дакументы сведчаць пра адваротнае. І калі Патрыярхі Канстанцінопальскія пісалі Патрыярху Маскоўскаму, то яны яго называлі «Патрыярхам Вялікай, Малой і Белай Расіі». Гэты тытул кажа сам за сябе. Гэта значыць, ніякіх прэтэнзій на працягу больш за 300 гадоў Канстанцінопальскі Патрыярхат на Кіеўскую мітраполію не выказваў. І раптам сталі казаць аб тым, што, аказваецца, усе гэтыя гады Кіеўская мітраполія была ў складзе Канстанцінопаля і толькі часова была перададзена Маскоўскаму Патрыярху. Гэта абсалютна гістарычна неабгрунтаваны тэзіс.

Але самае галоўнае нават не ў гэтым, а ў тым, што цяпер любое ўмяшанне ў гэтую сітуацыю на хвалі палітычнага крызісу, які адбываецца на Украіне, на хвалі моцнага непрымання аўтакефаліі царкоўным народам, не зможа ацаліць раскол. Наадварот, гэта ўмяшанне справакуе новыя расколы. Таму мы вельмі спадзяемся, што Канстанцінопальскі Патрыярхат праявіць адказнасць, і будуць прыняты пад увагу ўсе галасы Памесных Праваслаўных Цэркваў, якія ясна прагучалі за гэты перыяд. І што будзе захавана адзінства сусветнага Праваслаўя.

К. Грачова: Я не магу не звярнуцца яшчэ да парадку дня Патрыярха. Ён, напэўна, цяпер ужо на шляху на поўнач нашай краіны. Я ведаю дакладна, што ў яго парадку наведванне горада Нарыльска, а таксама шэрагу іншых гарадоў. Чаму Прадстаяцель Рускай Праваслаўнай Царквы звяртае такую ўвагу менавіта на гэты рэгіён нашай краіны? Якая там наогул сітуацыя са становішчам Царквы?

Мітрапаліт Іларыён: Свяцейшы Патрыярх за амаль ужо 10 гадоў ўзначальвання Рускай Праваслаўнай Царквы аб'ехаў большасць нашых епархій, у тым ліку, пабываў у такіх аддаленых месцах, куды наогул ніколі ў гісторыі не ступала нага Патрыярха. Яго Свяцейшасць цікавіць, перш за ўсё, жыццё людзей, у тым ліку тых, хто жыве ў суровых умовах. Ён не глядзіць на колькасць гэтых людзей. Для яго важна, каб Царква прысутнічала ў іх жыцці. Таму ён прайшоў практычна ўвесь скразны арктычны шлях, наведаў усе паўночныя парты. Цяпер ён наведае спачатку Кагалым, дзе пабудаваны новы храм, ужо другі, на сродкі кампаніі «Лукойл», якая, па сутнасці, з'яўляецца градаўтваральнай кампаніяй, і будзе асвячаць гэты храм. Патрыярх таксама сустрэнецца з вернікамі. Затым ён адправіцца ў Нарыльск, — гэта адно з тых шматлікіх наведванняў, запланаваных у яго праграме, якія ўжо ажыццяўляюцца. Не так даўно наведваў Патрыярх Валагодскі край, Вялікі Усцюг, — ён ездзіць па гэтых епархіях, таму што, па-першае, ён павінен бачыць жыццё простых людзей, а па-другое, людзі павінны разумець, што Патрыярх — гэта не нейкі царкоўны чыноўнік, які сядзіць у Маскве і кіруе Царквой, а гэта чалавек, які бачыць жыццё людзей сваімі вачыма.

Калі казаць аб рэформе царкоўнага кіравання, якая была задумана і ажыццёўлена Патрыярхам пры ўдзеле Свяшчэннага Сінода, і вынікам якой стала стварэнне новых епархій і мітраполій, думаю, што ідэя гэтай рэформы зарадзілася ў Патрыярха тады, калі ён наведваў аддаленыя куткі нашай краіны. Бо да гэтай рэформы нашы епархіі былі вельмі вялікімі, і ў епархіяльнага архіерэя хапала магчымасці, сіл і часу, каб асабіста ўдзельнічаць у жыцці свайго кафедральнага горада, у будаўніцтве храмаў. Але чым далей ад цэнтра, тым менш часу архіерэй (з-за велізарных адлегласцяў) мог надаваць парафіям і абшчынам. І калі былі створаны новыя епархіяльныя цэнтры, гэта надало другое дыханне працэсу царкоўнага адраджэння, які працягваецца ўжо трыццаць гадоў. Таму што там, дзе ніколі не было кафедральнага сабора, не было епархіяльнага ўпраўлення, цяпер усё гэта ствараецца. Людзі прыходзяць да Бога, у людзей адкрываецца зусім новая цікавасць да Царквы. Прычым Патрыярх не проста стварае на паперы гэтыя цэнтры, выбірае чалавека, адпраўляе яго на новае месца і кажа: «Едзь, пачынай усё з нуля». У многіх выпадках ён сам шукае на гэта сродкі. Гэта значыць малады архіерэй прыязджае ў сваю епархію не проста для таго, каб сваімі сіламі нешта ў ёй будаваць, а атрымлівае ад Патрыярха не толькі духоўную, але і матэрыяльную падтрымку.

К. Грачова: Нарэшце, уладыка, я не магу не закрануць тэму Дня ведаў. Мы напярэдадні гэтага свята. І зусім нядаўна ў Маскве прайшоў чарговы Міжнародны праваслаўны моладзевы форум. З кожным годам ён збірае ўсё больш людзей. Чаму Свяцейшы Патрыярх звяртае на гэта ўвагу, чаму яму так важна мець прамы канал зносін з моладдзю?

Мітрапаліт Іларыён: Вельмі часта пра Царкву думаюць, перш за ўсё, як пра так званае бюро рытуальных паслуг. Нібыта Царква патрэбна толькі для таго, каб ахрысціць, повянчаць ды адпець. Або ж пра Царкву думаюць, як пра нейкую сістэму забарон: нельга есці мяса па серадах і пятніцах, нельга весці свабоднае жыццё, і гэтак далей. Або Царкву ўспрымаюць як музейны экспанат. Патрыярх жа заўсёды кажа людзям: «Царква патрэбна вам для таго, каб ваша жыццё было прыгожым, сучасным, яркім». І сваё слова ён звяртае да аўдыторыі любых узростаў, у тым ліку, да моладзі, дзяцей і школьнікаў. Для яго ўсё ўяўляе цікавасць і з'яўляецца важным.

Служба камунікацыі АЗЦС / Church.by